Khoa học viễn tưởng không thiếu những ý tưởng táo bạo về lịch sử bí ẩn của Trái Đất , nhưng hiếm có trường hợp nào một khái niệm viễn tưởng lại truyền cảm hứng cho một nghiên cứu khoa học nghiêm túc như Giả thuyết Silur. Lấy cảm hứng từ loài ngoài hành tinh Silurian trong bộ phim nổi tiếng Doctor Who , hai nhà khoa học từ Đại học Cambridge đã đặt ra một câu hỏi thú vị: Liệu có thể phát hiện ra dấu vết của một nền văn minh công nghiệp tiên tiến đã tồn tại trước loài người trong hồ sơ địa chất của hành tinh này hay không?
Năm 2018, bài báo mang tên “Giả thuyết Silur: liệu có thể phát hiện ra một nền văn minh công nghiệp trong hồ sơ địa chất không?” đã được công bố trên Tạp chí Sinh học Thiên văn . Dù không khẳng định rằng từng tồn tại một nền văn minh công nghệ cao trước con người, nghiên cứu này đặt ra một bài toán giả định hấp dẫn: Nếu một nền văn minh như vậy từng xuất hiện, dấu vết của nó sẽ trông như thế nào trong lớp trầm tích của Trái Đất , và liệu chúng ta có khả năng nhận diện được chúng hay không?
Theo các nhà khoa học, một trong những thách thức lớn nhất khi đánh giá khả năng tồn tại của một nền văn minh cổ đại chính là thời gian. Lịch sử địa chất của Trái Đất kéo dài hàng tỷ năm, trong khi sự tồn tại của con người hiện đại chỉ là một chấm nhỏ trong dòng chảy vĩ đại ấy. Ngay cả nền văn minh công nghiệp của nhân loại, tính từ thời kỳ Cách mạng Công nghiệp, cũng chỉ kéo dài khoảng 300 năm.
Đây là một khoảng thời gian vô cùng ngắn so với sự sống phức tạp trên hành tinh này. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nếu có một nền văn minh công nghiệp tồn tại trước loài người, các dấu vết mà nó để lại trong hồ sơ địa chất cũng có thể rất mong manh, khó nhận diện hoặc đã bị xóa mờ theo thời gian.
Nghiên cứu này không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có ý nghĩa thực tế khi giúp chúng ta hình dung về những gì nhân loại sẽ để lại cho tương lai. Từ khí thải carbon, vật liệu nhựa, đến các dấu hiệu phóng xạ từ những thử nghiệm hạt nhân, các hoạt động của con người chắc chắn đã tác động mạnh mẽ lên môi trường Trái Đất .
Tuy nhiên, những thay đổi này có thể không trường tồn như chúng ta tưởng. Các nhà khoa học ước tính rằng, dấu vết của nền văn minh hiện tại khi được ghi lại trong lớp trầm tích địa chất sẽ chỉ dày vài centimet, và khả năng nhận diện chúng sau hàng triệu năm có thể rất khó khăn. Điều này cũng đúng với bất kỳ nền văn minh cổ đại nào, nếu từng tồn tại, đặc biệt là khi xét đến sự khắc nghiệt của thời gian và các quá trình tự nhiên như xói mòn, núi lửa, và vận động kiến tạo.
Một khía cạnh khác được nhóm nghiên cứu đặc biệt quan tâm là mối liên hệ giữa sự phát triển công nghệ và tác động lên môi trường. Nền văn minh nhân loại càng phát triển lâu dài, các hoạt động của nó càng có xu hướng trở nên bền vững hơn. Điều này đồng nghĩa với việc, nếu con người học cách sống hòa hợp với thiên nhiên, dấu chân sinh thái mà chúng ta để lại cho Trái Đất sẽ ngày càng nhỏ đi. Nhưng điểm mấu chốt ở đây là dấu vết càng nhỏ, khả năng phát hiện ra nó trong tương lai càng khó khăn. Tương tự, nếu một nền văn minh tiên tiến từng tồn tại trước đây, và nếu nó đạt đến trình độ bền vững cao, thì dấu vết của nó có thể đã gần như biến mất khỏi hồ sơ địa chất.
Tuy nhiên, một số dấu hiệu cụ thể có thể tồn tại lâu dài và trở thành “dấu vân tay địa chất” đặc trưng của một nền văn minh công nghiệp. Nhóm nghiên cứu đã chỉ ra rằng các vật liệu tổng hợp, chẳng hạn như nhựa, có thể tồn tại hàng nghìn năm và trở thành bằng chứng rõ ràng về hoạt động công nghiệp.
Tương tự, các phân tử hóa học nhân tạo, bụi phóng xạ từ các thảm họa hạt nhân, hoặc những thay đổi bất thường trong thành phần hóa học của lớp trầm tích cũng là những manh mối quan trọng. Tuy nhiên, để phân biệt chúng với các hiện tượng tự nhiên, chẳng hạn như các sự kiện thiếu oxy trong đại dương thời kỷ Jura, đòi hỏi sự kết hợp của nhiều dấu hiệu khác nhau và những phân tích rất tinh vi.
Giả thuyết Silur không chỉ dừng lại ở việc khám phá quá khứ của Trái Đất mà còn mở ra những hướng đi mới trong việc tìm kiếm sự sống tiên tiến trên các hành tinh khác. Nếu chúng ta hiểu rõ hơn về các dấu hiệu của một nền văn minh công nghiệp trong hồ sơ địa chất, điều này có thể giúp ích rất nhiều trong việc tìm kiếm các nền văn minh ngoài hành tinh. Các nhà khoa học cho rằng, những thay đổi về khí hậu toàn cầu, sự gia tăng bất thường của một số nguyên tố hóa học, hoặc sự hiện diện của các phân tử tổng hợp có thể là bằng chứng cho sự tồn tại của một nền văn minh tiên tiến trên các hành tinh ngoài hệ Mặt trời.
Dù bài báo không đưa ra kết luận chắc chắn về khả năng tồn tại của một nền văn minh tiên tiến trước loài người, nó đã đặt nền móng cho những câu hỏi quan trọng trong lĩnh vực sinh học vũ trụ và nghiên cứu Anthropocene – thời kỳ hiện tại khi con người có ảnh hưởng sâu sắc đến môi trường Trái Đất . Các tác giả kỳ vọng rằng nghiên cứu này sẽ khuyến khích thêm nhiều cuộc thảo luận và nghiên cứu trong tương lai để giải đáp câu hỏi liệu một nền văn minh công nghiệp khác đã từng xuất hiện trên Trái Đất hay chưa.
Dù câu trả lời cho giả thuyết này có thể còn xa vời, nó nhắc nhở chúng ta rằng lịch sử Trái Đất rộng lớn và bí ẩn hơn rất nhiều so với những gì chúng ta biết. Trong hành trình khám phá, đôi khi việc đặt câu hỏi đã là một bước tiến lớn, thắp sáng những góc khuất mà trước đây chúng ta chưa từng nghĩ đến. Giả thuyết Silur không chỉ mở ra những góc nhìn mới về quá khứ của hành tinh này, mà còn khơi dậy trí tưởng tượng về những khả năng bất tận của sự sống trong vũ trụ. Một ngày nào đó, những câu trả lời mà chúng ta tìm kiếm có thể sẽ tiết lộ rằng, lịch sử không chỉ thuộc về con người mà còn có thể thuộc về những nền văn minh bí ẩn đã lùi sâu vào quên lãng.
