Loạt phim tài liệu Life On Our Planet của Netflix đã gây ấn tượng mạnh với người xem nhờ cách tái hiện sống động về lịch sử tiến hóa của sự sống trên Trái Đất . Trong chương sáu, bộ phim dành một phần đáng kể để khám phá câu chuyện về các loài chim và cách chúng sống sót qua sự kiện tuyệt chủng kỷ Phấn trắng-Paleogene (K-Pg) – thảm họa được gây ra bởi cú va chạm của một tiểu hành tinh cách đây khoảng 66 triệu năm. Tuy nhiên, câu chuyện về sự sống sót của chim nở từ trứng sau vụ va chạm này đang gây tranh cãi trong giới khoa học.
Theo những gì được miêu tả trong bộ phim, một số loài chim đã nở từ những quả trứng được đẻ trước khi thảm họa xảy ra và sống sót để bước vào một thế giới mới. Tuy nhiên, khi được hỏi, hai nhà khoa học nghiên cứu về sự kiện tuyệt chủng này cho rằng kịch bản đó thiếu cơ sở khoa học và không có khả năng xảy ra trong thực tế.
Trứng có thể bảo vệ sự sống?
Một trong những điểm yếu lớn trong giả thuyết này nằm ở bản chất sinh học của các loài chim. Hầu hết các loài chim hiện đại, giống như động vật có vú, đều cần sự chăm sóc của bố mẹ từ khi trứng được đẻ cho đến khi con non trưởng thành. Chim cần bố mẹ ấp trứng để duy trì nhiệt độ ổn định và bảo vệ khỏi những nguy cơ bên ngoài. Nếu tất cả chim trưởng thành bị tiêu diệt bởi tác động của tiểu hành tinh, trứng sẽ không thể nở được, hoặc nếu có, những con non cũng khó sống sót mà không có sự bảo vệ của bố mẹ.
Tuy nhiên, một số loài chim có khả năng tự lập hơn. Ví dụ, các loài chim siêu sớm (super-precocial) – nhóm có thể bay hoặc tự kiếm ăn ngay sau khi nở – có thể tồn tại tốt hơn. Nhưng ngay cả những loài này cũng thường nhận được sự hỗ trợ từ bố mẹ trong việc bảo vệ và tìm kiếm thức ăn. Tiến sĩ Melanie During, nhà cổ sinh vật học tại Đại học Uppsala, cho rằng không thể chắc chắn rằng hành vi chăm sóc con cái của các loài chim ngày nay phản ánh chính xác hành vi của tổ tiên chúng vào cuối kỷ Phấn trắng.
Thách thức từ môi trường khắc nghiệt
Thảm họa K-Pg không chỉ đơn thuần là cú va chạm của một tiểu hành tinh mà còn kéo theo hàng loạt hậu quả hủy diệt. Trong thời gian ngắn sau vụ va chạm, nhiệt độ Trái Đất tăng đột biến do sóng nhiệt và bức xạ hồng ngoại từ vụ nổ. Tiến sĩ During giải thích rằng bức xạ này gần như ngay lập tức tiêu diệt mọi sinh vật trên mặt đất không có khả năng trú ẩn. Bóng tối kéo dài nhiều năm sau đó do bụi và tro từ vụ va chạm che phủ bầu khí quyển, dẫn đến suy giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp của thực vật.
Theo During, những sinh vật sống sót chủ yếu là những loài có thể tìm nơi trú ẩn dưới lòng đất hoặc những vùng được bảo vệ tự nhiên. Bà cũng chỉ ra rằng hầu hết các loài khủng long không đẻ trứng ở những nơi có mái che, khiến chúng khó có cơ hội sống sót. Tuy nhiên, có thể một số loài chim cổ đại đã đẻ trứng trong các khu vực an toàn, giúp chúng bảo vệ thế hệ tiếp theo khỏi hậu quả thảm khốc.
Lợi thế của chim ở Nam bán cầu
Một giả thuyết khác được đề xuất là các loài chim sống sót chủ yếu ở Nam bán cầu, đặc biệt là những khu vực như Úc và Nam Mỹ. Các khu vực này nằm xa địa điểm va chạm hơn, ít chịu ảnh hưởng từ vụ nổ ban đầu và có thể đã trải qua quá trình phục hồi môi trường nhanh hơn. During lưu ý rằng tác động xảy ra vào mùa thu ở Nam bán cầu, thời điểm nhiều loài chim đang rơi vào trạng thái ngủ đông hoặc hoạt động chậm lại để tiết kiệm năng lượng.
Trong khi không có loài chim hiện đại nào thực sự ngủ đông, một số loài, như Phalaenoptilus nuttallii , có thể rơi vào trạng thái tạm nghỉ kéo dài trong nhiều tuần mà không cần ăn uống. Những đặc điểm này có thể đã giúp tổ tiên của chúng vượt qua giai đoạn khó khăn ban đầu của thảm họa.
Dấu hiệu từ hóa thạch và chế độ ăn uống
Nghiên cứu hóa thạch của các loài khủng long kích thước nhỏ, tương tự chim, cung cấp thêm manh mối về lý do tại sao chim có thể sống sót. Tiến sĩ Derek Larson từ Bảo tàng Hoàng gia BC phát hiện rằng những loài chim không có răng, thường ăn hạt, có khả năng sinh tồn cao hơn so với những loài ăn thịt hoặc ăn trái cây. Hạt giống, vốn có thể tồn tại trong thời gian dài sau thảm họa, trở thành nguồn thức ăn quan trọng giúp chúng vượt qua giai đoạn khan hiếm thực phẩm.
Larson và nhóm nghiên cứu của ông cũng cho rằng kích thước cơ thể nhỏ, chế độ ăn đa dạng và khả năng tìm nơi trú ẩn là ba yếu tố chính giúp chim sống sót qua sự kiện tuyệt chủng này.
Dù thảm họa K-Pg đã xóa sổ phần lớn các loài khủng long, chim – hậu duệ trực tiếp của nhóm khủng long theropod – vẫn tiếp tục tồn tại và phát triển. Hiện nay, trên Trái Đất có gần 10.000 loài chim, so với khoảng 6.000 loài động vật có vú. Điều này chứng minh rằng chim đã thích nghi và tiến hóa vượt bậc, tiếp tục duy trì vị trí của chúng như những “hậu duệ khủng long”.
Dù vậy, ảnh hưởng của loài người – một đại diện của động vật có vú – đối với hành tinh này đang ngày càng lớn. Nhưng trong bức tranh dài hạn, sự thành công của chim vẫn là một minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của sự thích nghi trong tự nhiên. Loài chim không chỉ sống sót qua thảm họa tuyệt chủng lớn nhất lịch sử, mà còn tiếp tục bay cao trên bầu trời của một thế giới mà chúng đã từng chia sẻ với những gã khổng lồ của kỷ Phấn trắng.
