Đã bao giờ bạn cảm thấy rằng những giấc mơ tương tự cứ quay trở lại, như thể chúng đang cố gắng gửi gắm một thông điệp nào đó? Có thể từ khi còn nhỏ, bạn đã từng mơ thấy mình bay lượn tự do như một chú chim. Hoặc gần đây, bạn bắt đầu mơ thấy một địa điểm quen thuộc, một khoảnh khắc trong quá khứ mà bạn cứ trở đi trở lại khi ngủ. Thậm chí, những áp lực trong công việc đôi khi cũng khiến bạn tái hiện cảm giác lo lắng qua những cơn ác mộng về kỳ thi, dù đã rời xa ghế nhà trường hàng thập kỷ. Nếu những điều này nghe quen thuộc, thì bạn không hề đơn độc. Hiện tượng những giấc mơ lặp đi lặp lại không chỉ phổ biến mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc về tâm lý và cảm xúc mà chúng ta vẫn chưa hoàn toàn hiểu rõ.
Theo các nghiên cứu, có đến 75% người trưởng thành từng trải qua ít nhất một giấc mơ lặp đi lặp lại trong đời. Những giấc mơ này có thể hoàn toàn giống hệt nhau hoặc chỉ chia sẻ một số yếu tố chung như bối cảnh, nhân vật, hoặc cảm xúc. Sự đa dạng này khiến những giấc mơ lặp đi lặp lại khác biệt với những cơn ác mộng liên quan đến rối loạn căng thẳng sau chấn thương (PTSD). Trong PTSD, người bệnh thường mơ thấy một ký ức cụ thể mà ít có sự thay đổi. Trong khi đó, những giấc mơ lặp đi lặp lại thường biến hóa, tạo ra nhiều bối cảnh hoặc tình huống khác nhau xoay quanh một chủ đề chung.
Một câu hỏi lớn đặt ra là tại sao chúng ta lại có những giấc mơ như vậy? Tâm lý học và khoa học thần kinh đã đưa ra một số lý giải. Michael Schredl, nhà nghiên cứu giấc ngủ tại Đức, nhận thấy rằng phần lớn những giấc mơ lặp đi lặp lại mang sắc thái tiêu cực. Trong nghiên cứu của ông, hai phần ba các giấc mơ như vậy liên quan đến việc bị truy đuổi, thất bại, hoặc không kịp thực hiện một nhiệm vụ quan trọng nào đó. Dù vậy, vẫn có những giấc mơ lặp đi lặp lại mang ý nghĩa tích cực, như mơ thấy mình bay lượn tự do hoặc khám phá một nơi chốn mới mẻ đầy thú vị.
Tuy nhiên, lý do khiến những giấc mơ tiêu cực phổ biến hơn vẫn còn là bí ẩn. Một giả thuyết cho rằng giấc mơ là cách não bộ chúng ta phóng đại những cảm xúc, tình huống mà ta chưa giải quyết được trong thực tế. Một điều nhỏ nhặt, chẳng hạn như cảm giác bất lực khi đối diện với một vấn đề, có thể trở thành một trải nghiệm kịch tính hóa trong giấc mơ. Điều này không phải lúc nào cũng rõ ràng, nhưng nó cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa giấc mơ và trạng thái tâm lý của chúng ta khi tỉnh táo.
Ngoài yếu tố tâm lý, khoa học thần kinh cũng cung cấp những manh mối thú vị. Con người vốn có xu hướng thiên về những cảm xúc tiêu cực, hay còn gọi là “thành kiến tiêu cực”. Đây là cơ chế giúp tổ tiên chúng ta sinh tồn, khi việc nhận thức và xử lý nguy hiểm là ưu tiên hàng đầu. Trong giấc ngủ, khu vực não bộ chịu trách nhiệm về logic tuyến tính giảm hoạt động, trong khi các vùng liên quan đến cảm xúc lại hoạt động mạnh mẽ hơn. Điều này khiến bộ lọc giữa suy nghĩ và cảm xúc suy yếu, làm cho những trải nghiệm tiêu cực dễ dàng xâm nhập vào giấc mơ hơn.
Những giấc mơ lặp đi lặp lại không chỉ phản ánh trạng thái tâm lý cá nhân mà đôi khi còn là kết quả của những trải nghiệm tập thể. Những sự kiện lớn như vụ khủng bố 11/9 hay đại dịch COVID-19 đã tạo ra một loạt giấc mơ chung mang tính toàn cầu. Deirdre Leigh Barrett, một nhà nghiên cứu giấc mơ, đã thu thập hơn 15.000 báo cáo về giấc mơ trong thời kỳ đại dịch. Bà nhận thấy rằng các giấc mơ liên quan đến nỗi sợ hãi, bệnh tật, và cái chết tăng gấp hai đến bốn lần so với trước đại dịch. Nhiều người mơ thấy mình hoặc người thân bị nhiễm bệnh, đối diện với thảm họa như sóng thần, hoặc bị tấn công bởi bầy côn trùng – một hình ảnh biểu tượng mà Barrett cho rằng có thể liên quan đến cách COVID-19 được mô tả như một “con bọ”.
Đáng chú ý, nội dung giấc mơ cũng thay đổi theo thời gian. Vào đầu đại dịch, các giấc mơ thường mang tính chất trực diện và đầy sợ hãi. Nhưng dần dần, chúng trở nên ít đáng sợ hơn, thay vào đó là những tình huống khó chịu liên quan đến sự xấu hổ xã hội, như việc quên đeo khẩu trang nơi công cộng. Những giấc mơ này minh họa rõ ràng “giả thuyết liên tục” – ý tưởng cho rằng giấc mơ là sự phản ánh của các cảm xúc và trải nghiệm chưa được xử lý trong thực tế. Nếu ban ngày, chúng ta không giải quyết được những cảm xúc này, thì ban đêm, chúng sẽ quay trở lại trong giấc ngủ của chúng ta.
Dù những giấc mơ lặp đi lặp lại có thể gây khó chịu, nhưng chúng không phải là điều bất thường và hoàn toàn có thể được kiểm soát. Một số người đã thành công trong việc thay đổi nội dung giấc mơ thông qua liệu pháp diễn tập hình ảnh. Bằng cách tưởng tượng lại cơn ác mộng của mình với một kết thúc tích cực trước khi đi ngủ, họ dần giảm bớt tần suất những giấc mơ tiêu cực. Ngoài ra, việc duy trì thói quen “vệ sinh giấc ngủ” tốt cũng đóng vai trò quan trọng. Các chuyên gia khuyến nghị thiết lập một lịch trình ngủ cố định, hạn chế sử dụng thiết bị điện tử trước giờ đi ngủ, và tránh tiêu thụ caffeine hoặc rượu vào buổi tối. Điều này giúp giảm trạng thái căng thẳng và ngăn cảm xúc tiêu cực xâm chiếm giấc ngủ.
Những giấc mơ lặp đi lặp lại, dù tích cực hay tiêu cực, đều mang trong mình một phần ý nghĩa tâm lý và cảm xúc sâu sắc. Chúng là tấm gương phản chiếu trạng thái tinh thần của chúng ta, đồng thời cũng là cách não bộ xử lý những vấn đề chưa được giải quyết. Việc tìm hiểu và kiểm soát giấc mơ không chỉ giúp cải thiện chất lượng giấc ngủ mà còn mang lại sự cân bằng tâm lý trong cuộc sống hàng ngày. Thay vì lo lắng hay sợ hãi, hãy xem những giấc mơ như một thông điệp từ tâm trí, một cơ hội để thấu hiểu bản thân hơn.
