Giữa những tàn tích còn sót lại sau thảm họa Chernobyl, một khối vật chất kỳ dị nằm sâu trong tầng hầm lò phản ứng số 4 đã trở thành huyền thoại. Được gọi là “Elephant’s Foot” (Bàn chân voi), đây không chỉ là một mảng vật liệu bị tan chảy mà còn là một trong những thứ nguy hiểm nhất mà con người từng tạo ra. Vào những năm 1980, chỉ cần đứng gần nó vài giây cũng đủ khiến cơ thể suy sụp, ói mửa, sốt cao, thậm chí là tử vong.
Thảm họa Chernobyl xảy ra vào ngày 26 tháng 4 năm 1986, khi một sai lầm trong thử nghiệm an toàn đã khiến lò phản ứng số 4 phát nổ, giải phóng một lượng phóng xạ khổng lồ ra môi trường. Khi nhiên liệu hạt nhân nóng chảy hòa lẫn với kim loại, cát và bê tông, nó tạo thành một hỗn hợp lỏng như dung nham, di chuyển xuống các tầng dưới của nhà máy và sau đó nguội đi, tạo thành các khối vật chất chứa nhiên liệu hạt nhân (FCMs – fuel-containing materials). Trong số đó, Elephant’s Foot chính là khối vật chất nguy hiểm nhất từng được tìm thấy.
Dùng súng trường để lấy mẫu từ “quái vật phóng xạ”
Khi mới hình thành, Elephant’s Foot phát ra 10.000 roentgens phóng xạ mỗi giờ, mức đủ để giết chết một người trong vòng vài phút. Để dễ hình dung, chỉ cần tiếp xúc với 500 roentgens trong vòng 5 giờ cũng đã là án tử. Điều này khiến việc tiếp cận nó vô cùng nguy hiểm.
Không chỉ gây chết người, Elephant’s Foot còn là một khối vật chất cực kỳ cứng rắn. Khi các nhà khoa học Liên Xô muốn lấy mẫu để nghiên cứu, họ phát hiện ra các công cụ thông thường không thể cắt được nó. Cuối cùng, giải pháp không tưởng đã được đưa ra: dùng súng trường Kalashnikov để bắn vào khối vật chất và thu thập các mảnh vỡ văng ra.
Thông tin này từng được đề cập bởi tiến sĩ Boris Burakov, một nhà nghiên cứu tại Viện Radium VG Khlopin, trong một hội nghị khoa học về xử lý hậu quả tai nạn hạt nhân tại Vienna vào năm 2013.
Dù vẫn mang tính phóng xạ, Elephant’s Foot đã dần suy giảm mức độ nguy hiểm theo thời gian. Trong những năm 1990, các chuyên gia và nhiếp ảnh gia đã có thể tiếp cận nó mà không gặp nguy cơ tử vong ngay lập tức. Một trong những bức ảnh nổi tiếng nhất về nó được chụp vào năm 1996 bởi Artur Korneyev, một chuyên gia hạt nhân Kazakhstan, người từng dẫn đầu các nỗ lực tìm kiếm nhiên liệu bị thất lạc trong Chernobyl.
Theo các nghiên cứu gần đây, khối vật chất này giờ đã mềm đi nhiều. Nếu trước đây cần đến Kalashnikov để lấy mẫu, thì giờ đây, như chuyên gia Maxim Saveliev từ Viện An toàn Hạt nhân Ukraine nhận xét, Elephant’s Foot đã có kết cấu gần như cát.
Dù mức độ nguy hiểm đã giảm đi theo thời gian, nhưng những gì nó đại diện—một di sản của sự bất cẩn và sai lầm trong kiểm soát hạt nhân—sẽ còn được nhắc đến trong nhiều thập kỷ nữa.
