Mỗi năm, các nhà khoa học lại hé lộ thêm những bí ẩn về cách động vật giao tiếp, từ việc voi vỗ tai để chào nhau, cá nhà táng thay đổi tiếng lách cách tùy theo bối cảnh cuộc trò chuyện, đến những đàn chuột chũi không lông có “giọng nói” riêng biệt, tất cả cho thấy thế giới động vật không hề im lặng như con người từng nghĩ.
Nhưng với những phương thức giao tiếp phong phú ấy, liệu một loài có thể học được “ngôn ngữ” của loài khác hay không? Câu trả lời là có, một số động vật không chỉ hiểu mà còn có thể sử dụng tín hiệu giao tiếp của loài khác để phục vụ mục đích riêng.
Động vật có thực sự có “ngôn ngữ”?
Trước khi đi sâu vào câu chuyện về các loài học cách giao tiếp với nhau, cần làm rõ một điều: động vật không thực sự có “ngôn ngữ” theo cách con người hiểu.
“Ngôn ngữ là một hệ thống giao tiếp đặc trưng của loài người”, giáo sư Simon W. Townsend từ Đại học Zurich giải thích. Khi nghiên cứu động vật, các nhà khoa học không sử dụng các khái niệm lấy con người làm trung tâm, mà thay vào đó phân tích cách âm thanh hoặc tín hiệu cụ thể có mang ý nghĩa nhất định hay không.
Dù không có một hệ thống ngôn ngữ như con người, nhiều loài động vật vẫn có khả năng tiếp nhận và hiểu tín hiệu từ các loài khác.
Chim có thể hiểu nhau trên đường di cư
Một trong những nghiên cứu thú vị nhất về khả năng giao tiếp giữa các loài đến từ việc quan sát các đàn chim di cư. Từ lâu, người ta nghĩ rằng các loài chim biết hót di cư một cách đơn độc, nhưng nghiên cứu mới cho thấy chúng có thể hiểu tín hiệu của các loài chim khác trên hành trình của mình.
Tiến sĩ Benjamin Van Doren, chuyên gia về tài nguyên thiên nhiên tại Đại học Illinois Urbana-Champaign, đã sử dụng dữ liệu ghi âm để phân tích tiếng kêu của các loài chim khác nhau. Ông nhận thấy rằng những con chim biết hót đơn lẻ có xu hướng tụ họp quanh những con chim khác và có thể sử dụng các tín hiệu cảnh báo từ loài khác để định hướng hoặc tránh nguy hiểm.
“Chúng tôi tìm kiếm các mô hình trong giọng nói để xem liệu có sự giao tiếp giữa các loài hay không”, Van Doren cho biết. Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn chưa thể giải mã chính xác những gì chim đang “nói” với nhau.
Drongo đuôi chĩa: bậc thầy lừa đảo bằng ngôn ngữ trong thế giới động vật
Nếu hiểu được giọng nói của loài khác đã là điều đặc biệt, thì bắt chước chúng để đạt lợi ích cá nhân lại càng ấn tượng hơn. Và đó chính là chiến thuật mà loài drongo đuôi chĩa (Dicrurus adsimilis), một loài chim nhỏ sống ở châu Phi, đã phát triển.
Drongos là những kẻ trộm vặt trong thế giới tự nhiên. Chúng thường theo chân các bầy meerkat (chồn đất) để chờ cơ hội đánh cắp thức ăn. Cách làm của drongos rất tinh vi: chúng phát ra tiếng kêu báo động giống như khi có kẻ săn mồi, khiến meerkat hoảng sợ bỏ chạy và để lại thức ăn.
Nhưng chiến thuật này không thể sử dụng mãi mãi. Khi meerkat nhận ra drongos đang lừa dối, chúng sẽ phớt lờ các cảnh báo. Lúc này, drongos chuyển sang kế hoạch B: chúng bắt chước tiếng kêu báo động của chính meerkat hoặc các loài chim khác để duy trì sự hiệu quả của trò lừa.
Tiến sĩ Thomas Flower từ Đại học Capilano, người đã nghiên cứu drongos trong môi trường tự nhiên, nhận xét:
“Chúng không chỉ hiểu giọng của các loài khác mà còn biết khi nào nên thay đổi tín hiệu để tiếp tục đánh lừa mục tiêu. Đây là một ví dụ điển hình cho thấy động vật có thể học hỏi từ loài khác để có lợi cho chúng”.
Drongos có thực sự biết chúng đang lừa dối?
Một câu hỏi quan trọng được đặt ra: Liệu drongos có ý thức rằng chúng đang lừa dối, hay chúng chỉ đơn thuần học được rằng phát ra âm thanh này sẽ dẫn đến thức ăn?
Theo Flower, việc chứng minh sự lừa dối có chủ ý trong thế giới động vật là cực kỳ khó khăn. Ông nhận thấy rằng drongos non bắt đầu bằng việc lặp lại ngẫu nhiên các âm thanh và sau đó học qua thử và sai để biết khi nào thì nên sử dụng từng loại tiếng kêu. Điều này tương tự như cách trẻ con bắt chước lời nói trước khi hiểu được nghĩa thực sự của từ ngữ.
“Hiện tại, vẫn còn rất nhiều điều chưa rõ về cách drongos học được những chiến thuật này,” Flower chia sẻ. “Nhưng điều chắc chắn là chúng thể hiện một sự linh hoạt đáng kinh ngạc trong việc tiếp nhận và sử dụng tín hiệu từ loài khác”.
Khả năng học hỏi ngôn ngữ của động vật – Bí ẩn vẫn chưa có lời giải
Khả năng hiểu và sử dụng tín hiệu của loài khác có thể mang lại lợi thế sinh tồn đáng kể cho động vật, dù đó là để tránh kẻ săn mồi, tìm kiếm thức ăn hay duy trì mối quan hệ xã hội.
Dù nghiên cứu đã ghi nhận nhiều trường hợp đáng kinh ngạc, nhưng cơ chế thần kinh đằng sau khả năng này vẫn còn là bí ẩn. Động vật có thực sự hiểu ý nghĩa của các tín hiệu không, hay chúng chỉ đang phản ứng với các kích thích lặp lại?
Những phát hiện về giao tiếp giữa các loài không chỉ giúp con người hiểu hơn về thế giới tự nhiên mà còn đặt ra câu hỏi quan trọng: Liệu chúng ta có thể tìm cách giao tiếp với động vật theo cách mà cả hai bên đều hiểu nhau không? Đây có thể là chìa khóa mở ra một kỷ nguyên mới trong mối quan hệ giữa con người và động vật.
