Ngày 27 tháng 3 năm 1989, tàu thăm dò Phobos 2 của Liên Xô đột ngột mất liên lạc với Trái Đất khi đang thực hiện nhiệm vụ tiếp cận mặt trăng Phobos của Sao Hỏa . Điều đặc biệt là ngay trước thời điểm mất tín hiệu, tàu đã chụp được một loạt hình ảnh của một vật thể bay không xác định có hình dạng “điếu xì gà” bí ẩn. Sự kiện này ngay lập tức thu hút sự chú ý và trở thành một trong những bí ẩn lớn nhất của ngành thám hiểm vũ trụ.
Điều gì đã thực sự xảy ra với Phobos 2? Tại sao nó lại biến mất một cách kỳ lạ ngay sau khi ghi lại những hình ảnh đó? Đây chỉ là một sự cố kỹ thuật ngẫu nhiên hay có một thế lực nào đó đã can thiệp? Những câu hỏi này vẫn là chủ đề gây tranh cãi trong nhiều thập kỷ sau đó.
Vào những năm 60, đó là thời kỳ hoàng kim của khám phá không gian. Liên Xô và Hoa Kỳ giống như hai vận động viên chạy nước nút đang rượt đuổi nhau trên lĩnh vực không gian. Liên Xô đã ghi dấu ấn với nhiều thành tựu vĩ đại như phóng vệ tinh Sputnik 1 năm 1957 và đưa phi hành gia Yuri Gagarin trở thành người đầu tiên bay vào vũ trụ năm 1961. Trong khi đó, Mỹ đáp trả bằng chương trình Apollo với tham vọng đưa con người đặt chân lên Mặt Trăng trước Liên Xô, điều mà họ đã thành công vào năm 1969.
Nhận thấy không thể bắt kịp Mỹ trong cuộc đua lên Mặt Trăng, Liên Xô quyết định tập trung vào một mục tiêu tham vọng hơn: Sao Hỏa . Họ liên tục thực hiện các sứ mệnh thám hiểm hành tinh đỏ từ năm 1962, nhưng đáng tiếc hầu hết đều thất bại. Tàu thăm dò Mars-1 (1962) đã mất liên lạc bí ẩn khi chỉ mới đi được một phần năm quãng đường dự kiến.
Sau đó, Liên Xô lần lượt phóng một số tàu thăm dò Sao Hỏa khác, nhưng không có ngoại lệ, tất cả đều thất bại. Đồng thời, chương trình Sao Hỏa của Hoa Kỳ cũng bắt đầu khởi động, năm 1964, tàu thăm dò Mariner 4 của Hoa Kỳ đã bay thành công trên Sao Hỏa và gửi lại bức ảnh đầu tiên về bề mặt Sao Hỏa , và Hoa Kỳ một lần nữa vượt qua Liên Xô trong việc thám hiểm không gian.
Sau một loạt thất bại, Liên Xô quyết định chuyển sự chú ý sang hai mặt trăng của Sao Hỏa là Phobos và Deimos. Hai vệ tinh này được phát hiện từ năm 1877, nhưng vì chúng quá xa chúng ta nên nhân loại không thể nhìn rõ chúng bằng các thiết bị thông thường trên Trái Đất, vì vậy ngoại hình thật của chúng vẫn là một bí ẩn chưa được giải đáp trong hơn 100 năm.
Vào ngày 12 tháng 7 năm 1988, Phobos 2 cuối cùng đã được phóng, bắt đầu hành trình 200 ngày đến Sao Hỏa . Đó là tàu thăm dò thứ 2 trong Chương trình Phobos (Phobos program; Phobos 1 được phóng vào ngày 7 tháng 7 năm 1988 nhưng nó đã thất bại trên đường đi, và sứ mệnh được tuyên bố là thất bại).
Phobos 2 lên đường với một “vũ khí bí mật”, mang theo một số lượng lớn các dụng cụ khoa học tiên tiến, chẳng hạn như camera hồng ngoại có thể chụp ảnh từ các góc độ khác nhau; không chỉ vậy, nó còn chở hai tàu đổ bộ, một chiếc chịu trách nhiệm phân tích hóa học và thăm dò địa chất trên bề mặt Phobos và chiếc còn lại chịu trách nhiệm cho các thí nghiệm sinh học và quan sát khí tượng.
Vào ngày 29 tháng 1 năm 1989, sau một chuyến bay dài nửa năm, Phobos 2 đã tiếp cận thành công vào quỹ đạo của Sao Hỏa , bắt đầu tiến hành quan sát toàn diện bề mặt và bầu khí quyển của Sao Hỏa , đồng thời chụp được 37 bức ảnh của mặt trăng Phobos. Đồng thời tàu thăm dò này cũng được lên kế hoạch thả một tàu đổ bộ và hai máy bay xuyên thấu gần Phobos để tiến hành thăm dò độ sâu cấu trúc bên trong của Phobos. Đến ngày 27 tháng 3 năm 1989, trong lúc đang chuẩn bị thả tàu đổ bộ, nó bất ngờ mất liên lạc với Trái Đất.
Liên Xô ban đầu suy đoán rằng máy tính trên tàu thăm dò có thể đã bị trục trặc hoặc bị can thiệp từ bên ngoài. Nhưng sau đó, trong bức ảnh cuối cùng được chụp bởi Phobos 2 và gửi về trước khi mất liên lạc đã tiết lộ một bí ẩn bất ngờ – một vật thể có hình dạng giống “điếu xì gà” dài khoảng 25 km, đường kính 1,5 km xuất hiện gần Phobos. Đặc biệt, vật thể này có các vết lồi lõm ở hai đầu, không giống bất kỳ thiên thể nào đã biết như thiên thạch hay sao chổi.
Ban đầu, Liên Xô không công bố thông tin về sự kiện này, chỉ tuyên bố rằng Phobos 2 mất liên lạc do trục trặc kỹ thuật. Tuy nhiên, hai năm sau, cựu phi công Liên Xô Marina Popovich bất ngờ công bố một số bức ảnh chưa từng được tiết lộ trước đó. Điều này ngay lập tức làm dấy lên tranh cãi, đặc biệt là khi các đối tác châu Âu tham gia chương trình Phobos cũng yêu cầu công khai dữ liệu.
Dưới áp lực lớn, Liên Xô cuối cùng đã công bố một số khung hình cuối cùng được chụp lại bởi Phobos 2. Khi các hình ảnh được ghép lại, có thể thấy rõ vật thể lạ bay ngang qua Phobos trước khi tàu thăm dò mất liên lạc.
Sự xuất hiện của vật thể bí ẩn này đã dẫn đến hàng loạt giả thuyết: Hiện tượng thiên nhiên? Một số nhà khoa học cho rằng đây có thể là một tiểu hành tinh bất thường hoặc một thiên thể dạng kéo dài (giống Oumuamua, vật thể liên sao được phát hiện vào năm 2017). Tuy nhiên, điều này vẫn không lý giải được tại sao nó lại có bề mặt nhẵn bóng và không có các miệng va chạm như những thiên thể thông thường; Lỗi kỹ thuật? Giả thuyết chính thức từ Liên Xô cho rằng Phobos có thể có tầng điện ly đặc biệt do không có khí quyển và chịu tác động trực tiếp từ gió Mặt Trời. Điều này có thể gây nhiễu sóng vô tuyến, khiến Phobos 2 mất liên lạc. Tuy nhiên, giả thuyết này không giải thích được về sự xuất hiện của vật thể bí ẩn; Sự can thiệp của UFO? Một số nhà lý thuyết âm mưu tin rằng Phobos 2 đã gặp phải một vật thể bay không xác định (UFO) và có thể đã bị nó vô hiệu hóa. Giả thuyết này càng được củng cố khi Liên Xô giữ bí mật về sự kiện này trong nhiều năm trước khi bị ép buộc phải công khai một số hình ảnh.
Trên thực tế, sự kiện Phobos 2 vẫn là một trong những bí ẩn lớn nhất của ngành thám hiểm vũ trụ. Chúng ta chưa thể biết chính xác vật thể hình điếu xì gà đó là gì, và liệu nó có liên quan đến sự mất tích của Phobos 2 hay không. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn: con người vẫn còn rất nhiều điều chưa biết về vũ trụ.
