Giữa vùng biển xanh thẳm của Ấn Độ Dương, quần đảo Aldabra nổi lên như một thiên đường hoang sơ với hệ sinh thái độc đáo. Tại đây các nhà khoa học đã phát hiện một điều kỳ diệu: một loài chim không biết bay, Dryolimnas cuvieri hay còn gọi là chim họng trắng đã xuất hiện trở lại sau hàng chục nghìn năm bị tuyên bố là tuyệt chủng.
Điều đáng kinh ngạc là những con chim này không phải là hậu duệ của một quần thể còn sót lại, mà chúng thực sự là hiện thân của những sinh vật cổ đại đã từng sinh sống trên đảo hàng trăm nghìn năm trước nhưng đã bị xóa sổ bởi một thảm họa tự nhiên. Hiện tượng hiếm hoi này trong lịch sử tiến hóa được gọi là “tiến hóa lặp đi lặp lại”, một quá trình trong đó một loài đã tuyệt chủng có thể xuất hiện trở lại nhờ các điều kiện tiến hóa tương tự. Sự tái sinh kỳ diệu của Dryolimnas cuvieri không chỉ làm thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về sự tuyệt chủng mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về bản chất của tiến hóa và sự sống trên Trái Đất.
Dryolimnas cuvieri là một loài chim có kích thước trung bình, dài khoảng 30 cm, nặng khoảng 200 gram. Chúng có bộ lông chủ yếu màu xám và nâu, đôi chân và mỏ đỏ nổi bật, đôi mắt vàng sắc sảo. Loài chim này là động vật ăn tạp, chủ yếu tiêu thụ côn trùng, trái cây và mật hoa.
Điều đặc biệt ở Dryolimnas cuvieri là chúng có tiếng kêu vang dội, có thể nghe thấy từ xa, góp phần làm phong phú thêm cảnh quan âm thanh của đảo Aldabra. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý nhất ở chúng chính là khả năng bay đã biến mất trong quá trình tiến hóa. Đây là một sự thích nghi điển hình của các loài chim sống trên đảo không có động vật săn mồi, nơi mà việc bay lượn trở nên không còn cần thiết.
Khoảng 200.000 năm trước, tổ tiên của Dryolimnas cuvieri là một loài chim có khả năng bay đã di cư từ Madagascar hoặc lục địa châu Phi đến đảo Aldabra. Tuy nhiên, sau một thời gian dài sinh sống trong một môi trường mới không có động vật săn mồi lớn, chúng dần mất đi nhu cầu bay và tiến hóa thành một loài chim không biết bay.
Thế nhưng, vào khoảng 136.000 năm trước, một biến cố lớn đã xảy ra: mực nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu đã nhấn chìm toàn bộ đảo Aldabra. Toàn bộ hệ sinh thái của đảo, bao gồm cả Dryolimnas cuvieri , đã hoàn toàn biến mất. Sự kiện này đánh dấu sự tuyệt chủng của loài chim này.
Nhưng câu chuyện không dừng lại ở đó. Khoảng 120.000 năm trước, khi mực nước biển rút xuống, đảo Aldabra một lần nữa trồi lên từ đại dương, tái lập môi trường sống cho nhiều loài sinh vật. Và cũng giống như lần trước, một nhóm Dryolimnas cuvieri từ Madagascar hoặc châu Phi lại di cư đến đây. Chúng lại tiếp tục thích nghi với cuộc sống trên đảo, dần dần mất đi khả năng bay, một lần nữa tiến hóa thành loài chim không biết bay giống hệt những sinh vật cổ đại đã từng bị xóa sổ trước đó.
Quá trình này không phải là một sự hồi sinh theo nghĩa sinh học thông thường, mà là một minh chứng hoàn hảo cho hiện tượng tiến hóa lặp đi lặp lại – khi một loài có thể xuất hiện trở lại mà không cần một quần thể còn sót lại nào của tổ tiên.
Tiến hóa lặp đi lặp lại là một trong những hiện tượng hiếm gặp nhất trong sinh học tiến hóa. Nó xảy ra khi các nhóm khác nhau của cùng một loài, do đối mặt với các điều kiện môi trường tương tự, phát triển những đặc điểm sinh học giống nhau một cách độc lập.
Điều này có nghĩa là, dù quần thể ban đầu đã tuyệt chủng, nhưng khi tổ tiên của chúng quay lại môi trường cũ, các áp lực tiến hóa tương tự đã khiến chúng một lần nữa phát triển những đặc điểm như trước. Đây là một dạng đặc biệt của tiến hóa hội tụ, trong đó các loài không có quan hệ họ hàng gần nhưng lại tiến hóa theo những cách giống nhau do sống trong cùng một điều kiện môi trường.
Trong lịch sử tiến hóa, tiến hóa hội tụ đã được quan sát thấy nhiều lần. Ví dụ, cá mập và cá heo, dù là hai loài hoàn toàn khác nhau (một thuộc nhóm cá sụn, một thuộc động vật có vú), nhưng đều có cơ thể thuôn dài, vây và đuôi thích nghi với cuộc sống dưới nước. Tuy nhiên, tiến hóa lặp đi lặp lại khác với tiến hóa hội tụ ở chỗ nó xảy ra trong phạm vi cùng một loài, thay vì giữa các loài khác nhau.
Hiện tượng tiến hóa lặp đi lặp lại không dễ dàng xảy ra vì nó đòi hỏi một chuỗi điều kiện rất đặc biệt. Trước hết, phải có nhiều quần thể khác nhau của cùng một loài, và mỗi quần thể phải di cư đến những môi trường tương tự nhưng không có sự giao phối với nhau. Thứ hai, quá trình này cần một khoảng thời gian đủ dài để các quần thể này tiến hóa một cách độc lập nhưng vẫn theo một con đường tương tự. Cuối cùng, phải có bằng chứng rõ ràng về mặt di truyền chứng minh rằng các quần thể mới thực sự có nguồn gốc từ cùng một tổ tiên và có những đặc điểm tiến hóa giống nhau với tổ tiên đã tuyệt chủng.
Ngoài Dryolimnas cuvieri , một số trường hợp khác của tiến hóa lặp đi lặp lại cũng đã được ghi nhận. Ví dụ, chim voi ở Madagascar và moa ở New Zealand – những loài chim khổng lồ từng tồn tại nhưng đã tuyệt chủng do biến đổi khí hậu hoặc hoạt động của con người. Điều thú vị là, trong lịch sử tiến hóa, tổ tiên của chúng đã nhiều lần di cư đến các đảo này, mất khả năng bay và tiến hóa thành các loài tương tự nhau.
Phát hiện về Dryolimnas cuvieri và tiến hóa lặp đi lặp lại có ý nghĩa to lớn đối với khoa học. Nó không chỉ chứng minh rằng tiến hóa không hoàn toàn ngẫu nhiên mà còn bị chi phối bởi các yếu tố môi trường và chọn lọc tự nhiên. Julian Huxley, một nhà sinh vật học tiến hóa tại Đại học Cambridge, cho rằng tiến hóa lặp đi lặp lại là minh chứng rõ ràng cho khả năng thích nghi kiên cường của sự sống, đồng thời là sự xác nhận mạnh mẽ cho thuyết tiến hóa. Douglas Futuyma, một nhà sinh vật học tiến hóa khác, cũng nhấn mạnh rằng hiện tượng này giúp chúng ta có một góc nhìn hoàn toàn mới về cách sự sống tiến hóa trên Trái Đất, mở ra những câu hỏi quan trọng về khả năng tái sinh của các loài đã tuyệt chủng.
Sự tái sinh của Dryolimnas cuvieri cho thấy rằng trong những điều kiện thích hợp, một số loài tưởng như đã biến mất mãi mãi có thể xuất hiện trở lại theo một cách đáng kinh ngạc. Phát hiện này không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về cơ chế tiến hóa mà còn mang đến hy vọng rằng một số loài đã tuyệt chủng trong quá khứ có thể có cơ hội trở lại nếu môi trường và điều kiện sinh thái được phục hồi. Tiến hóa lặp đi lặp lại không chỉ là một hiện tượng kỳ lạ, mà còn là một minh chứng cho sức sống bền bỉ và sự linh hoạt đáng kinh ngạc của tự nhiên.
