Giữa cánh đồng cằn cỗi ở New South Wales, Úc, người chăn cừu 65 tuổi Jack Wilson đứng nhìn đàn cừu Merino của mình với ánh mắt lo lắng. Những con cừu từng có bộ lông dày bảo vệ chúng khỏi mùa đông khắc nghiệt giờ đây chỉ còn một lớp len mỏng đến mức có thể nhìn thấy làn da hồng bên dưới. Cảnh tượng này không chỉ diễn ra ở trang trại của Wilson mà còn xuất hiện trên nhiều cánh đồng khác ở Úc, nơi ngành công nghiệp len Merino đang lao đao trước ảnh hưởng của biến đổi khí hậu.
Trên thực tế, đây không phải là một đợt dịch bệnh lạ, hiện tượng này là hồi chuông cảnh báo về một cuộc khủng hoảng đang đe dọa “đất nước trên lưng cừu”. Trong vòng năm năm qua, sản lượng len Merino của Úc đã giảm mạnh 41%, từ mức trung bình 4,48 kg xuống còn 2,63 kg trên mỗi con cừu mỗi năm, đánh dấu mức thấp nhất kể từ khi giống cừu này được đưa vào Úc vào năm 1796.
Những nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã chỉ ra những nguyên nhân sâu xa hơn đằng sau sự sụt giảm này. Khi quan sát sợi len Merino dưới kính hiển vi điện tử quét (SEM), các nhà khoa học phát hiện rằng nhiệt độ cao liên tục đã làm biến dạng cấu trúc sợi len. Thay vì các lớp biểu bì được xếp chồng ngay ngắn như mái ngói, chúng trở nên xoắn vặn bất thường, khiến len mất đi độ uốn và độ đàn hồi tự nhiên.
Tuy nhiên, mối đe dọa lớn hơn đến từ phản ứng sinh học của chính loài cừu. Khi nhiệt độ vượt quá 35°C liên tục trong 30 ngày, một cơ chế bảo vệ tự nhiên của cừu Merino sẽ được kích hoạt: thay vì tiếp tục phát triển len, chúng chuyển hóa năng lượng để duy trì các chức năng sống quan trọng hơn. Cơ chế này giống như khi con người trải qua nạn đói, tóc sẽ tự động rụng bớt để giảm tiêu hao năng lượng.
Mùa hè năm ngoái, tại một trang trại ở Tây Úc, 127 con cừu Merino đã gục xuống giữa trời nắng gắt, chúng co giật vì sốc nhiệt sau khi nhiệt độ cơ thể chúng tăng lên 43°C. Lớp len dày, từng là lợi thế giúp chúng tồn tại trong khí hậu khắc nghiệt, giờ lại trở thành nguyên nhân khiến chúng chết vì không thể tản nhiệt.
Sự sụt giảm sản lượng len không chỉ ảnh hưởng đến người chăn cừu mà còn gây tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế Úc. Quốc gia này sở hữu hơn 160 triệu con cừu Merino, đóng góp tới 50% tổng sản lượng len trên toàn cầu.
Theo số liệu thống kê, ngành công nghiệp len của Úc xuất khẩu số lượng len trị giá 380 USD mỗi giây. Nhưng khi nguồn cung giảm sút, giá len trên thị trường cũng tăng vọt – giá len Merino đã tăng từ 12,3 USD/kg vào năm 2020 lên mức kỷ lục 34,7 USD/kg, đẩy nhiều thương hiệu thời trang cao cấp của Ý vào tình thế khó khăn.
Để duy trì sản xuất, các công ty này buộc phải pha trộn len Merino với sợi tổng hợp hoặc sử dụng len từ các nguồn khác kém chất lượng hơn. Ở Trung Quốc, các xưởng dệt may tại Nghĩa Ô – nơi sản xuất phần lớn áo len Giáng sinh cho thế giới – cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trước đây, họ có thể tận dụng len Merino tồn kho để làm sản phẩm, nhưng nay phải sử dụng các loại sợi nhân tạo đắt đỏ hơn như nhung vàng, khiến chi phí sản xuất tăng gấp ba lần.
Len Merino không chỉ là một sản phẩm thương mại, mà còn là biểu tượng của sự thích nghi hoàn hảo với môi trường tự nhiên. Bộ lông của cừu Merino có thể giúp chúng giữ ấm khi nhiệt độ xuống -10°C nhưng vẫn đảm bảo thoáng khí ở mức nhiệt 30°C, nhờ vào một cơ chế điều chỉnh nhiệt độ tinh vi trong cấu trúc gen của chúng.
Khi trời lạnh, gen woolin được kích hoạt, thúc đẩy sự phát triển của nang lông, còn khi trời nóng, các sợi len tự động thay đổi cấu trúc để tạo thành lớp cách nhiệt rỗng, giúp tản nhiệt hiệu quả hơn. Nhưng khi nền nhiệt tăng quá mức trong thời gian dài, cơ chế này trở nên rối loạn.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Queensland đã thực hiện thí nghiệm và phát hiện rằng tỷ lệ chết của tế bào gốc nang lông ở cừu Merino khi tiếp xúc với nhiệt độ 40°C trong thời gian dài lên tới 78%, cao gấp 17 lần so với mức tổn thương nang lông ở bệnh nhân hói đầu. Điều này đồng nghĩa với việc nếu nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng, những con cừu Merino có thể mất hoàn toàn khả năng mọc len, đẩy ngành công nghiệp len đến bờ vực sụp đổ.
Trước thực trạng đáng báo động này, những người chăn cừu đang cố gắng thích nghi bằng nhiều biện pháp khác nhau. Tại Thung lũng Clare, bang Nam Úc, một số trang trại đã đầu tư vào các bộ quần áo chống nắng bằng giấy bạc cho cừu, giúp giảm nhiệt độ da xuống 6°C. Những trang trại có điều kiện hơn thì lắp đặt hệ thống làm mát bằng quạt nước khổng lồ, hoạt động 24/7 để duy trì nhiệt độ ổn định.
Tuy nhiên, các biện pháp công nghệ cao này chỉ phổ biến ở các trang trại lớn, trong khi những hộ chăn nuôi nhỏ hơn phải tìm cách đối phó bằng những phương pháp ít tốn kém hơn, chẳng hạn như cho cừu uống bia lạnh. Dù điều này có thể khiến cừu mất phương hướng và lao vào cây cối, nhưng nó giúp hạ nhiệt tạm thời và kích thích nang lông trong một khoảng thời gian ngắn.
Các nhà khoa học cũng đang tìm kiếm giải pháp lâu dài hơn. Bang New South Wales mới đây đã thành công trong việc hồi sinh phôi đông lạnh của giống cừu Saxon Merino – một loài cừu chịu nhiệt tốt hơn đã tuyệt chủng từ năm 1903.
Thông qua công nghệ chỉnh sửa gen, các nhà khoa học đã cấy ghép các đoạn DNA kiểm soát protein sốc nhiệt vào cừu Merino hiện đại, giúp chúng duy trì khả năng mọc len ngay cả khi nhiệt độ lên tới 45°C.
Ở Tasmania, các nhà nghiên cứu còn phát hiện một số giống cừu sống gần khu vực núi lửa có bộ lông chứa silica tự nhiên, giúp chúng chống chọi tốt hơn với nhiệt độ cao.
