Trong quá trình thực hiện công việc hồi sinh loài voi ma mút lông cừu, một sinh vật khổng lồ từng lang thang trên lãnh nguyên Bắc Cực trong Kỷ Băng Hà hàng ngàn năm trước, các nhà khoa học đã tạo ra một loài chuột biến đổi gen có bộ lông vàng óng, dài và xoăn như lông cừu. Đây không chỉ là một thí nghiệm khoa học đơn thuần mà còn được xem như một dấu mốc quan trọng trong tham vọng tái tạo loài voi ma mút lông cừu.
Thành tựu này thuộc về Colossal Biosciences, một công ty công nghệ sinh học đầy tham vọng được thành lập vào năm 2021. Công ty này có một mục tiêu đầy tham vọng: sử dụng kỹ thuật di truyền để “tuyệt chủng ngược” – tức là hồi sinh những loài đã biến mất khỏi Trái Đất, bao gồm voi ma mút lông cừu, chim dodo và hổ Tasmania. Con chuột lông cừu mà họ tạo ra chính là minh chứng cho thấy việc chỉnh sửa gen có thể giúp tái tạo những đặc điểm quan trọng của các loài động vật đã tuyệt chủng, mở ra triển vọng ứng dụng kỹ thuật này trên các sinh vật lớn hơn như voi.
Việc hồi sinh voi ma mút lông cừu không hề đơn giản, bởi vì voi châu Á, họ hàng gần nhất còn sống của voi ma mút có thời gian mang thai lên đến 22 tháng và rất khó thao túng về mặt di truyền. Bởi vậy, thay vì trực tiếp thử nghiệm trên voi, các nhà khoa học đã lựa chọn chuột làm đối tượng nghiên cứu ban đầu, bởi vì chuột có thời gian sinh sản ngắn và bộ gen dễ chỉnh sửa hơn nhiều.
Bằng cách so sánh bộ gen của voi châu Á với DNA của voi ma mút được bảo quản trong băng vĩnh cửu, các nhà khoa học đã xác định được những gen quan trọng giúp voi ma mút có thể sinh tồn trong môi trường băng giá khắc nghiệt. Những gen này bao gồm những gen kiểm soát sự phát triển lông dày, khả năng tích trữ mỡ và sự thích nghi với khí hậu lạnh.
Để kiểm chứng giả thuyết của mình, họ đã sử dụng công cụ chỉnh sửa gen CRISPR để can thiệp vào 10 gen quan trọng ở chuột, qua đó tạo ra những con chuột có bộ lông dày, xoăn và rậm rạp giống như đặc điểm của voi ma mút. Thành công này đã chứng minh rằng con người hoàn toàn có thể can thiệp vào bộ gen của động vật để tạo ra những đặc điểm mong muốn, đồng thời mở ra hy vọng ứng dụng phương pháp này để chỉnh sửa gen của voi châu Á nhằm tạo ra một loài voi có nhiều đặc điểm giống voi ma mút nhất có thể.
Mặc dù đây là một bước tiến quan trọng, nhưng việc tạo ra một con voi giống voi ma mút thực sự vẫn còn là một chặng đường dài đầy thử thách. Để đạt được mục tiêu đó, các nhà khoa học cần chỉnh sửa hàng chục, thậm chí hàng trăm gen khác nhau để tái tạo các đặc điểm sinh học của voi ma mút, từ kích thước khổng lồ cho đến bộ lông dày và khả năng chịu lạnh.
Hơn nữa, việc tạo ra một phôi thai voi đã được chỉnh sửa gen và giúp nó phát triển trong tử cung nhân tạo hoặc trong một con voi mẹ mang thai hộ vẫn là một thách thức kỹ thuật lớn chưa có lời giải. Ngay cả khi các nhà khoa học có thể thành công trong việc tạo ra một con voi có ngoại hình giống voi ma mút, việc nuôi dưỡng, bảo tồn và tái thả chúng vào tự nhiên cũng đặt ra rất nhiều câu hỏi về mặt sinh thái học.
Liệu những con voi này có thể thực sự sinh tồn trong môi trường Bắc Cực mà không có sự hướng dẫn từ một đàn voi ma mút trưởng thành? Liệu chúng có tác động tích cực hay tiêu cực đến hệ sinh thái hiện đại? Đây là những câu hỏi chưa có lời giải đáp rõ ràng.
Dự án hồi sinh voi ma mút lông cừu của Colossal Biosciences cũng đã làm dấy lên nhiều tranh cãi trong giới khoa học. Những người ủng hộ cho rằng việc tái tạo loài voi này có thể giúp khôi phục hệ sinh thái lãnh nguyên, làm chậm lại quá trình tan chảy của băng vĩnh cửu và thậm chí giúp giảm phát thải khí nhà kính bằng cách kiểm soát sự phát triển của thảm thực vật tại Bắc Cực.
Tuy nhiên, các nhà phê bình lại cho rằng đây là một dự án viển vông và tốn kém, làm xao nhãng nguồn lực khỏi những nỗ lực bảo tồn quan trọng hơn. Robin Lovell-Badge, một nhà sinh học tại Viện Francis Crick, đặt câu hỏi: “Thay vì cố gắng hồi sinh một loài đã tuyệt chủng, tại sao chúng ta không tập trung bảo vệ những loài đang có nguy cơ tuyệt chủng ngay trong hiện tại?”.
Quan điểm này cũng nhận được sự đồng tình của nhiều chuyên gia bảo tồn, bởi trên thực tế, voi châu Á, họ hàng gần nhất của voi ma mút cũng đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống và săn bắn trái phép. Nếu các nguồn lực dành cho việc hồi sinh voi ma mút có thể được chuyển sang bảo vệ voi châu Á, có lẽ tác động thực tế đối với đa dạng sinh học sẽ lớn hơn rất nhiều.
Ngoài ra, một số nhà khoa học còn nhấn mạnh rằng cho dù Colossal Biosciences có thành công đến đâu, những con vật mà họ tạo ra vẫn không thể là voi ma mút thực sự. Chúng chỉ là những con voi châu Á được chỉnh sửa gen để có một số đặc điểm giống voi ma mút, nhưng không thể tái tạo hoàn toàn tập tính, hành vi và hệ sinh thái của một loài đã tuyệt chủng từ hàng ngàn năm trước.
Nhà cổ sinh vật học Tori Herridge nhận xét: “Bạn sẽ không bao giờ có thể thực sự hồi sinh một con voi ma mút. Bạn chỉ có thể tạo ra một phiên bản tương tự nhưng không hoàn toàn giống với bản gốc”. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn về tính đạo đức của dự án: Liệu chúng ta có nên tạo ra một sinh vật “nửa voi, nửa ma mút” chỉ để phục vụ cho mục tiêu khoa học và thử nghiệm, hay chúng ta cần cân nhắc đến quyền lợi và phúc lợi của những sinh vật sẽ được tạo ra theo cách này?
Dù có nhiều tranh cãi, không thể phủ nhận rằng chuột lông cừu là một minh chứng rõ ràng cho sự tiến bộ vượt bậc của khoa học di truyền. Nó cho thấy con người đã đạt đến mức độ can thiệp sâu vào bộ gen của sinh vật để tạo ra những đặc điểm mong muốn. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra những câu hỏi quan trọng về ranh giới đạo đức và sinh thái của công nghệ “tuyệt chủng ngược”. Liệu đây có phải là con đường đúng đắn để khôi phục hệ sinh thái hay chỉ là một thử nghiệm đầy rủi ro với những hậu quả không lường trước?
