Cách đây khoảng 66 triệu năm, một sự kiện thảm khốc đã đặt dấu chấm hết cho triều đại của khủng long. Một tiểu hành tinh khổng lồ lao xuống Trái Đất, tạo ra sự kiện tuyệt chủng hàng loạt, giết chết gần như toàn bộ các loài khủng long không thuộc nhóm chim. Trong khi những loài sống sót tiếp tục thích nghi và tiến hóa, khủng long không bao giờ xuất hiện trở lại. Nhưng tại sao lại như vậy? Nếu chúng đã thống trị hành tinh trong hàng triệu năm, vì sao chúng không tiến hóa lại từ đầu?
Câu trả lời nằm ở sự phức tạp của quá trình tiến hóa. Tiến hóa không phải là một con đường có thể “quay ngược”, mà là sự tích lũy các thay đổi di truyền qua thời gian, bị chi phối bởi chọn lọc tự nhiên, đột biến gen và nhiều yếu tố môi trường khác. Khi một loài tuyệt chủng, tất cả những đặc điểm tiến hóa mà nó đã tích lũy trong hàng triệu năm cũng biến mất theo. Ngay cả khi có những sinh vật khác xuất hiện với hình dạng hoặc tập tính tương tự, chúng không phải là hậu duệ trực tiếp của loài đã biến mất, mà chỉ là kết quả của một quá trình tiến hóa độc lập.
Trong trường hợp của khủng long, sự kiện Chicxulub đã quét sạch toàn bộ các loài khủng long không phải chim, cùng với hệ sinh thái mà chúng đã quen thuộc. Khi đó, Trái Đất không còn là môi trường phù hợp để khủng long quay trở lại. Thay vào đó, động vật có vú, loài từng bị khủng long áp đảo, đã tận dụng khoảng trống sinh thái này để phát triển mạnh mẽ. Những loài sống sót sau sự kiện tuyệt chủng – bao gồm tổ tiên của động vật có vú hiện đại – tiếp tục tiến hóa để thích nghi với thế giới mới, trong khi những loài từng thống trị như khủng long đã biến mất mãi mãi.
Một số nhà khoa học lập luận rằng ngay cả khi không có tiểu hành tinh Chicxulub, khủng long vẫn có thể đang trên đà suy giảm. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy số lượng loài khủng long mới xuất hiện vào cuối kỷ Phấn trắng đã giảm đáng kể so với trước đó, cho thấy sự suy giảm đa dạng sinh học có thể đã diễn ra trước khi tiểu hành tinh va chạm. Tuy nhiên, nghiên cứu khác lại cho rằng điều này chưa đủ để dẫn đến sự tuyệt chủng toàn diện. Thực tế, nhiều loài khủng long vẫn hoạt động tốt và có thể đã tiếp tục phát triển mạnh nếu không có sự kiện Chicxulub.
Dù khủng long không tái tiến hóa, nhưng chúng chưa bao giờ hoàn toàn biến mất khỏi thế giới này. Các nhà cổ sinh vật học đã chứng minh rằng chim hiện đại chính là hậu duệ trực tiếp của một nhánh khủng long có tên là Theropoda – nhóm bao gồm những loài như Velociraptor và Tyrannosaurus rex. Chính những đặc điểm đặc biệt của tổ tiên chim, như kích thước nhỏ, môi trường sống ở Nam bán cầu (tránh được tác động trực tiếp của tiểu hành tinh) và chế độ ăn đa dạng (có thể ăn hạt thay vì chỉ săn mồi), đã giúp chúng sống sót qua thời kỳ khắc nghiệt sau va chạm.
Vậy liệu con người có thể đưa khủng long trở lại? Công nghệ giải mã bộ gen đang mở ra nhiều khả năng mới, với các dự án đầy tham vọng như hồi sinh voi ma mút lông cừu hay chim dodo. Tuy nhiên, việc tái tạo một sinh vật phức tạp như Velociraptor là điều vượt xa khả năng khoa học hiện tại. Dù bộ gen của một số loài khủng long có thể được nghiên cứu thông qua ADN của chim, nhưng để tạo ra một cá thể khủng long sống hoàn chỉnh, con người sẽ phải đối mặt với những thách thức mà hiện nay vẫn chưa có lời giải.
