Trước đây, các nghiên cứu về nguồn gốc của ngôn ngữ thường dựa vào hóa thạch hoặc các hiện vật văn hóa, nhưng một nghiên cứu mới đã tiếp cận vấn đề theo một cách hoàn toàn khác: sử dụng dữ liệu di truyền để truy tìm mốc thời gian sớm nhất mà con người có khả năng sử dụng ngôn ngữ.
Nghiên cứu này do nhà ngôn ngữ học Shigeru Miyagawa tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) cùng cộng sự thực hiện, cho thấy khả năng ngôn ngữ đã có mặt ít nhất 135.000 năm trước. Bằng cách phân tích quá trình phân kỳ di truyền của các nhóm người sơ khai, nhóm nghiên cứu đã xác định rằng tổ tiên của chúng ta đã có đủ khả năng nhận thức để sử dụng ngôn ngữ vào thời điểm đó. Kết quả này có thể thay đổi cách chúng ta nhìn nhận về sự tiến hóa của ngôn ngữ và nhận thức con người.
Thay vì tìm kiếm bằng chứng từ các bộ xương hóa thạch hay các công cụ đá cổ xưa, nghiên cứu mới đã xem xét dữ liệu di truyền để xác định khi nào con người bắt đầu phát triển các kỹ năng tư duy phức tạp đủ để hình thành ngôn ngữ.
Điều này được thực hiện bằng cách phân tích dữ liệu từ 15 nghiên cứu di truyền được công bố trong 18 năm qua, bao gồm cả nghiên cứu về nhiễm sắc thể Y, DNA ty thể và toàn bộ bộ gen của con người. Trong quá trình này, các nhà khoa học đã xem xét các đa hình nucleotide đơn (SNP), tức là những biến thể nhỏ trong DNA, để truy tìm sự phân tách sớm nhất của các nhóm người sơ khai.
Theo dữ liệu thu thập được, khoảng 135.000 năm trước, một trong những sự phân kỳ di truyền quan trọng nhất đã diễn ra, tạo ra nhóm Khoisan ở Nam Phi, một trong những nhóm dân tộc có sự khác biệt di truyền lớn nhất so với phần còn lại của nhân loại. Đây là một phát hiện quan trọng bởi nếu khả năng ngôn ngữ xuất hiện sau thời điểm này, một số nhóm người hiện đại sẽ không có ngôn ngữ hoặc có một hệ thống giao tiếp hoàn toàn khác biệt.
Tuy nhiên, tất cả các nhóm người trên thế giới ngày nay đều có ngôn ngữ và tất cả các ngôn ngữ đều có điểm chung, điều này cho thấy rằng khả năng ngôn ngữ phải xuất hiện trước hoặc vào thời điểm 135.000 năm trước.
Mặc dù nghiên cứu đã đưa ra một mốc thời gian sớm nhất cho sự xuất hiện của ngôn ngữ, nhưng điều đó không có nghĩa là ngay từ đầu con người đã sử dụng ngôn ngữ một cách hoàn chỉnh như ngày nay. Các nhà khoa học cho rằng có thể ban đầu, ngôn ngữ tồn tại dưới dạng một hệ thống nhận thức bên trong, tức là con người có khả năng tư duy bằng ngôn ngữ trước khi họ thực sự sử dụng nó để giao tiếp.
Điều này có nghĩa là trong một khoảng thời gian dài, ngôn ngữ có thể chỉ là một công cụ tư duy nội bộ trước khi nó dần phát triển thành phương tiện giao tiếp xã hội. Shigeru Miyagawa cho rằng ngôn ngữ vừa là một hệ thống tư duy, vừa là một hệ thống giao tiếp. Trước 135.000 năm trước, nó có thể chỉ tồn tại trong tâm trí con người, nhưng sau đó nhanh chóng trở thành một công cụ giúp con người truyền đạt ý tưởng cho nhau. Điều này giúp giải thích tại sao vào khoảng 100.000 năm trước, các bằng chứng khảo cổ học cho thấy một sự bùng nổ của các hiện vật văn hóa, bao gồm màu đất son, hạt vỏ trang trí và các hoa văn hình học trên vỏ trứng đà điểu.
Những phát hiện này từ các địa điểm khảo cổ như hang Blombos ở Nam Phi cho thấy con người thời kỳ đó đã có những bước tiến lớn về tư duy trừu tượng và sáng tạo nghệ thuật, một dấu hiệu cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của ngôn ngữ.
Nghiên cứu này cũng góp phần làm rõ một trong những câu hỏi quan trọng nhất về sự tiến hóa của ngôn ngữ: nó phát triển dần dần hay xuất hiện đột ngột? Trước đây, một số nhà khoa học tin rằng ngôn ngữ là kết quả của một quá trình tiến hóa kéo dài hàng trăm nghìn năm, với mỗi thế hệ con người cải tiến khả năng giao tiếp của mình một chút cho đến khi nó đạt đến sự phức tạp như ngày nay.
Tuy nhiên, một số giả thuyết khác cho rằng ngôn ngữ xuất hiện như một sự “đột biến” về nhận thức, một sự kiện mang tính bước ngoặt đã thay đổi hoàn toàn cách con người tư duy và giao tiếp. Nghiên cứu mới của Miyagawa không đưa ra kết luận dứt khoát về vấn đề này, nhưng nó cung cấp một mốc thời gian quan trọng để giúp các nhà khoa học tiếp tục tìm hiểu sâu hơn về nguồn gốc của ngôn ngữ.
Một trong những điểm đáng chú ý nhất của nghiên cứu này là nó không chỉ giúp xác định thời điểm ngôn ngữ xuất hiện mà còn nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ trong việc định hình tư duy và văn hóa của con người. Ngôn ngữ không chỉ giúp con người giao tiếp với nhau mà còn giúp họ tổ chức suy nghĩ và hình thành những ý tưởng trừu tượng.
Đây có thể là lý do tại sao khoảng 100.000 năm trước, con người bắt đầu tạo ra các tác phẩm nghệ thuật, phát minh ra công cụ phức tạp hơn và thậm chí có thể phát triển những hình thức tín ngưỡng sơ khai. Các nhà nghiên cứu lập luận rằng hệ thống ngôn ngữ, với cấu trúc phức tạp của nó, đã tạo điều kiện cho con người kết nối các ý tưởng theo những cách mới, mở đường cho sự phát triển của nghệ thuật, công nghệ và văn hóa.
Những phát hiện của nghiên cứu này đã được công bố trên tạp chí Frontiers in Psychology và đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà khoa học trên thế giới. Trong tương lai, nhóm nghiên cứu hy vọng sẽ tiếp tục mở rộng phân tích của mình bằng cách kết hợp dữ liệu di truyền với các nghiên cứu về khảo cổ học và thần kinh học để có thể đưa ra một bức tranh toàn diện hơn về sự phát triển của ngôn ngữ. Dù câu hỏi về nguồn gốc của ngôn ngữ vẫn chưa có lời giải hoàn chỉnh, nhưng nghiên cứu này đã giúp đưa chúng ta tiến gần hơn đến việc hiểu rõ hơn về một trong những đặc điểm quan trọng nhất của loài người. Điều quan trọng là ngôn ngữ không chỉ là một công cụ giao tiếp mà còn là một yếu tố quyết định trong sự phát triển của văn minh nhân loại.
