Trong một thị trường trí tuệ nhân tạo (AI) vốn đang bị chi phối bởi những cái tên đình đám như OpenAI, Google DeepMind hay Anthropic, sự xuất hiện của DeepSeek, một công ty AI non trẻ đến từ Trung Quốc đã khiến cả ngành công nghệ phải chao đảo. Chỉ trong vòng hơn một năm kể từ khi thành lập, DeepSeek đã phát triển các mô hình AI tiên tiến có khả năng cạnh tranh trực tiếp với những sản phẩm hàng đầu thế giới, nhưng với chi phí và tài nguyên thấp hơn rất nhiều. Điều này không chỉ khiến giới nghiên cứu AI kinh ngạc mà còn làm dấy lên nhiều lo ngại trong giới đầu tư công nghệ, thậm chí ảnh hưởng đến giá trị vốn hóa thị trường của những tập đoàn lớn như NVIDIA. Vậy DeepSeek đã làm được điều đó như thế nào, và ý nghĩa của nó đối với ngành công nghiệp AI toàn cầu là gì?
Ra đời vào năm 2023, DeepSeek nhanh chóng thu hút sự chú ý của cộng đồng công nghệ khi liên tục tung ra các mô hình AI mạnh mẽ. Tháng 12/2023, công ty này công bố DeepSeek V3, một mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) có khả năng xử lý văn bản ở cấp độ ngang ngửa với GPT-4o của OpenAI hay Claude 3.5 của Anthropic. Điều khiến DeepSeek V3 trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở hiệu suất, mà còn ở cách nó được huấn luyện. Trong khi OpenAI phải tiêu tốn hơn 100 triệu USD để đào tạo GPT-4, thì DeepSeek chỉ mất khoảng 5,58 triệu USD để phát triển V3. Sự khác biệt này đến từ cách tiếp cận tinh gọn và sáng tạo của DeepSeek, giúp họ đạt được kết quả ấn tượng với nguồn lực hạn chế.
Không chỉ cắt giảm chi phí, DeepSeek còn tối ưu hóa quy trình đào tạo bằng cách sử dụng số lượng GPU ít hơn đáng kể so với các công ty đối thủ. Cụ thể, DeepSeek V3 được huấn luyện bằng khoảng 2.000 GPU H800 do NVIDIA sản xuất, trong khi các công ty khác có thể phải sử dụng tới 16.000 GPU H100 – một phiên bản mạnh hơn. Dù vậy, chất lượng đầu ra của V3 vẫn đạt mức ngang ngửa các mô hình AI hàng đầu của Mỹ, chứng minh rằng DeepSeek không chỉ dựa vào sức mạnh phần cứng mà còn có những cải tiến mang tính đột phá về thuật toán và phương pháp huấn luyện.
Chưa dừng lại ở đó, vào ngày 20/1/2024, DeepSeek tiếp tục tung ra một mô hình mới mang tên R1, được thiết kế chuyên biệt cho các nhiệm vụ đòi hỏi tư duy logic và giải quyết vấn đề theo từng bước. Đây là một bước tiến quan trọng trong AI, bởi các mô hình truyền thống thường có xu hướng đưa ra câu trả lời dựa trên xác suất thống kê, thay vì thực sự suy luận như con người. Nhờ vào kỹ thuật học tăng cường (reinforcement learning), R1 có thể xử lý các bài toán phức tạp tốt hơn nhiều so với những mô hình LLM tiêu chuẩn, đưa DeepSeek vào vị thế cạnh tranh trực tiếp với GPT-4 Turbo (còn gọi là o1) của OpenAI.
Chỉ một tuần sau, vào ngày 28/1/2024, DeepSeek tiếp tục làm dậy sóng cộng đồng công nghệ khi giới thiệu một mô hình AI mới có khả năng xử lý cả văn bản lẫn hình ảnh. Điều này đặt DeepSeek vào cuộc đua với các hệ thống AI đa phương thức (multimodal AI) tiên tiến như Gemini của Google hay GPT-4 Vision của OpenAI. Sự phát triển nhanh chóng và liên tục của DeepSeek không chỉ khiến giới nghiên cứu hào hứng, mà còn làm lung lay niềm tin của giới đầu tư vào các công ty AI phương Tây. Tác động của nó mạnh mẽ đến mức ngay cả gã khổng lồ phần cứng như NVIDIA cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, với giá trị vốn hóa thị trường sụt giảm tới 600 tỷ USD khi các nhà đầu tư lo lắng về một cuộc cạnh tranh AI mới đang trỗi dậy từ Trung Quốc.
Vậy đâu là bí quyết giúp DeepSeek có thể tạo ra những mô hình AI mạnh mẽ với chi phí thấp hơn nhiều so với các công ty khác? Câu trả lời nằm ở cách tiếp cận thông minh và hiệu quả mà công ty này áp dụng trong quá trình phát triển mô hình. Một trong những cải tiến quan trọng nhất mà DeepSeek đưa vào mô hình của mình là kỹ thuật “kích hoạt thưa thớt” (Sparse Activation). Trong một mô hình AI, có hàng trăm tỷ tham số quyết định cách nó phản hồi với từng câu hỏi, nhưng không phải tất cả các tham số này đều được sử dụng mỗi khi có một yêu cầu đầu vào. Thông thường, việc xác định tham số nào sẽ được kích hoạt là một quá trình tiêu tốn tài nguyên, nhưng DeepSeek đã tìm ra cách dự đoán trước những tham số cần thiết và chỉ kích hoạt chúng, giúp tiết kiệm đáng kể sức mạnh tính toán.
Bên cạnh đó, DeepSeek còn có một cách tiếp cận hoàn toàn mới đối với vấn đề lưu trữ và truy xuất thông tin trong bộ nhớ máy tính. Họ đã phát triển một phương pháp tối ưu hóa giúp nén dữ liệu một cách hiệu quả hơn, cho phép mô hình truy xuất thông tin nhanh hơn mà không cần đến phần cứng quá mạnh. Nhờ vào những kỹ thuật này, DeepSeek có thể đạt được hiệu suất tương đương với các mô hình AI hàng đầu thế giới, nhưng với chi phí và tài nguyên thấp hơn đáng kể.
Sự thành công của DeepSeek không chỉ đặt ra thách thức lớn cho các công ty AI phương Tây mà còn mở ra những cơ hội mới cho cộng đồng nghiên cứu AI toàn cầu. Điều đáng chú ý là DeepSeek đã phát hành các mô hình và thuật toán của mình theo Giấy phép MIT miễn phí, nghĩa là bất kỳ ai cũng có thể tải xuống, nghiên cứu và chỉnh sửa chúng. Đây là một tín hiệu tích cực đối với giới học thuật, đặc biệt là những nhà nghiên cứu không có đủ tài nguyên để truy cập vào các mô hình AI đắt đỏ như GPT-4 hay Claude 3.5. Với những cải tiến giúp tối ưu hóa sức mạnh tính toán, DeepSeek đang giúp AI trở nên dễ tiếp cận hơn, cho phép các cá nhân và tổ chức nhỏ lẻ cũng có thể tham gia vào cuộc chơi thay vì để AI chỉ nằm trong tay một số công ty công nghệ lớn.
Sự phổ biến của DeepSeek cũng có thể dẫn đến một sự thay đổi lớn trong cách AI được triển khai và sử dụng. Nếu các mô hình AI ngày càng hiệu quả hơn về mặt tài nguyên, người dùng có thể chạy chúng ngay trên thiết bị cá nhân như laptop hay điện thoại, thay vì phụ thuộc vào các dịch vụ đám mây đắt đỏ. Điều này có thể khiến các công ty AI phải xem xét lại mô hình kinh doanh của mình, bởi nếu người dùng có thể truy cập AI miễn phí và không cần đăng ký dịch vụ, thì những công ty thu lợi từ mô hình “AI-as-a-service” có thể sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong tương lai.
Tuy nhiên, vẫn còn một câu hỏi lớn cần được giải đáp: Liệu cách tiếp cận của DeepSeek có giúp tạo ra những mô hình AI có hiệu suất tổng thể tốt hơn, hay chỉ đơn thuần là làm cho AI trở nên hiệu quả hơn về mặt tài nguyên? Nếu câu trả lời là vế sau, thì các công ty như OpenAI, Google DeepMind hay Anthropic vẫn có thể duy trì vị thế dẫn đầu bằng cách tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và phát triển. Nhưng nếu DeepSeek thực sự có thể tạo ra những mô hình vượt trội về chất lượng, thì đây có thể là khởi đầu cho một cuộc chuyển giao quyền lực trong ngành công nghiệp AI, khi mà những gã khổng lồ phương Tây có nguy cơ bị thách thức bởi một đối thủ mới đến từ Trung Quốc.
Dù thế nào đi nữa, DeepSeek đã chứng minh rằng cuộc đua AI vẫn còn rất nhiều điều bất ngờ phía trước, và không có gì đảm bảo rằng những cái tên dẫn đầu ngày hôm nay sẽ vẫn giữ vững vị trí của mình trong tương lai.
