Màn trình diễn của RV FLIP
Nếu không đọc trước tựa đề của bài viết này, chắc hẳn bạn sẽ nghĩ con tàu trong video phía trên đang chìm. Phần thân của nó đang nằm ngang, bỗng dưng chìm dần xuống mặt biển. Phần đầu của con tàu bị bốc hẳn lên khỏi bề mặt nước. Vài phút sau, nó đã tạo thành một góc thẳng đứng 90 độ so với đại dương.
Khung cảnh khiến chúng ta liên tưởng đến phân cảnh kinh điển trong bộ phim huyền thoại Titanic, khi con tàu bị bẻ đôi và chìm dần xuống đáy biển. Jack nắm tay Rose chống cự trên mũi tàu, cả hai nhảy xuống đại dương băng giá trước khi Titanic bị đại dương nuốt chửng.
Thế nhưng đây là RP FLIP chứ không phải Titanic. Nó là một con tàu nghiên cứu được người Mỹ chế tạo và biên chế cho Hải Quân Hoa Kỳ vào năm 1962. Đúng 6 thập kỷ sau thảm họa Titanic, RP FLIP dường như đã học được bài học từ bi kịch lớn nhất trong lịch sử hàng hải:
Nó có khả năng “bốc đầu” như vậy mà không bao giờ chìm.
Trông nó giống với một cái chổi lau nhà, thì đúng thế thật, người ta đã làm nó ra từ cái chổi lau nhà
Nếu bạn nghĩ rằng những phát minh vĩ đại nhất thế giới đều bắt nguồn từ những ý tưởng cao siêu, hãy nghĩ lại! Con tàu RP FLIP này đại diện cho một trong những công trình kỳ lạ và đỉnh cao nhất nhất lịch sử ngành đóng tàu thế giới. Nhưng ít ai biết, nguyên mẫu của nó đã được lấy ý tưởng… từ một cái chổi lau nhà.
Đó là năm 1960, khi Hải quân Hoa Kỳ đang thực hiện một dự án chế tạo tên lửa có tên là SUBROC. Những quả tên lửa được phóng ra từ ống phóng ngư lôi của tàu ngầm, sẽ bay lên khỏi mặt nước, rồi thả một đầu đạn hạt nhân chiến thuật 25 kiloton chìm xuống gần tàu địch trước khi phát nổ.
Để tinh chỉnh được chính xác quỹ đạo của tên lửa SUBROC, các nhà nghiên cứu trong dự án biết họ cần phải đo đạc được chính xác sóng âm mà nó phát ra trong lòng biển. Nhiệm vụ này được giao cho 2 nhà khoa học Fred Spiess và Fred Fisher.
Ban đầu, họ thực hiện các phép đo của mình bằng USS Baya, một tàu ngầm nghiên cứ của Hải quân Hoa Kỳ. Nhưng vấn đề với tàu ngầm là nó liên tục bị sóng đánh bập bềnh, khiến máy đo không thể hoạt động chính xác.
Giải pháp lúc đó dường như là bất khả thi: làm sao để tạo ra một con tàu có thể đứng yên giữa đại dương, không bị ảnh hưởng bởi sóng biển?
Bước ngoặt đến khi Spiess gặp Allyn Vine, một nhà hải dương học ở Viện hải dương học Woods Hole. Bộ đôi tình cờ nhìn vào một cây chổi lau nhà trôi nổi trên mặt nước. Và thế là khoảnh khắc Eureka xuất hiện.
Vine nhận thấy rằng một vật thể dài, hẹp, nửa chìm nửa nổi sẽ có trạng thái rất ổn định trong dòng nước chảy. Từ đó, ý tưởng chế tạo RP FLIP ra đời – một con tàu có thể “bốc đầu” thẳng đứng 90 độ, phần đuôi chìm sâu, phần mũi nổi vững vàng như đầu của một cây chổi lau nhà.
RP FLIP được chế tạo như thế nào?
Sau khi Fred Spiess thuyết trình ý tưởng của mình cho những nhà lãnh đạo của Hải quân Hoa Kỳ, họ đã giao cho ông nhiệm vụ thiết kế ra con tàu cùng với Fred Fisher và Phòng thí nghiệm vật lý biển (MPL) thuộc Viện hải dương học Scripps.
Bộ đôi đã tạo ra các mô hình khác nhau ở tỉ lệ 1/10 để tìm ra cách “bốc đầu” lý tưởng cho tàu lật. Ý tưởng là phải làm ngập được các két dằn bên dưới khoang tàu một cách có kiểm soát.
Các két này phải chịu được toàn bộ áp suất chênh lệch trong quá trình con tàu lật để tránh tình huống tàu bị chìm xuống quá nhanh khi nước tràn vào. Bằng cách chia mỗi két thành 2 phần trên và dưới, bổ sung thêm lớp vật liệu dằn vào sống đáy tàu, con tàu sẽ có thể chìm xuống một cách an toàn.
Spiess và Fisher đã mất tới 2 năm để hiện thực hóa RP FLIP với những ý tưởng của mình. Đến năm 1962, một nguyên mẫu của nó đã tiến hành được động tác “bốc đầu” thành công. Thiết ké của con tàu sau đó được gửi đến xưởng đóng tàu Gunderson Brothers Engineering Corp ở Portland, Oregon.
Chưa đầy 6 tháng sau, nó đã được hoàn thiện và hạ thủy.
RP FLIP bây giờ là một con tàu dài 108 m, rộng 8 m, có độ giãn nước 700 tấn. Nhằm đáp ứng yếu tố yên tĩnh phục vụ các thí nghiệm, FLIP không có động cơ, mà thay vào đó nó được kéo đến địa điểm nghiên cứu bằng một tàu kéo.
Khi di chuyển ở phương ngang, FLIP có độ chiếm nước chỉ 3,83 m so với bề mặt biển. Nhưng khi vào vị trí bốc đầu thẳng đứng, con số tăng lên tới 91 m.
Động tác sẽ bắt đầu như sau:
Bước 1: Mở van cho nước tràn vào 7 két dằn, mỗi két được chia đôi để kiểm soát áp suất.
Bước 2: Phần đuôi từ từ chìm xuống, mũi tàu vươn lên trời như tháp Eiffel phiên bản biển cả.
Bước 3: Chỉ sau 20 phút, FLIP chuyển từ tư thế nằm ngang (dài 108m) sang thẳng đứng (cao 91m) – một “cú lộn” khiến bất kỳ vận động viên nhào lộn nào cũng phải ghen tị.
Điều đáng nói là mọi thứ trên tàu đều được thiết kế để “sống sót” sau cú lật. Bồn rửa mặt xoay 90 độ, máy phát diesel đặt trên trục quay, thậm chí… toilet cũng có hai phiên bản ngang-dọc.
Thủy thủ đoàn thường ví von: “Bước lên FLIP như bước vào nhà của Mary Poppins – mọi thứ đều có thể xoay chuyển!”. Con tàu có thể phục vụ tối đa 16 nhà nghiên cứu trong các nhiệm vụ khoa học kéo dài lên tới 35 ngày.
Kẻ sống sót kiên cường giữa “bão” thời gian
RP FLIP không chỉ là một kỳ quan kỹ thuật, mà còn là một công cụ nghiên cứu cực kỳ hiệu quả. Khi ở tư thế thẳng đứng, phần thân chìm của FLIP ổn định đến mức nó có thể đo đạc sóng âm, nhiệt độ nước, và thậm chí… nghe trộm động đất dưới đáy đại dương.
Ngoài việc phục vụ dự án quân sự của Hải quân Hoa Kỳ, RP FLIP đã tham gia nhiều dự án dân sự, nơi nó đã giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về cấu trúc đáy biển, dòng hải lưu, và hành vi của sinh vật biển.
Nó cũng được sử dụng để nghiên cứu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu lên đại dương, cung cấp dữ liệu quý giá cho các dự án toàn cầu.
Trong hơn 60 năm hoạt động, RP FLIP đã trở thành một huyền thoại của ngành hải dương học. Nhưng huyền thoại nào rồi cũng đến lúc phải nghỉ hưu. Năm 2023, Hải quân Hoa Kỳ đã định “khai tử” RP FLIP vì chi phí bảo trì quá cao.
Rob Sparrock, viên chức giám sát chương trình tàu nghiên cứu ước tính “sẽ tốn khoảng 8 triệu USD để làm cho FLIP có thể sử dụng được trong 5 hoặc 10 năm nữa, nhưng số tiền tài trợ đó có thể được sử dụng tốt hơn ở những nơi khác”, nhất là sau Đại dịch COVID-19, khi chính phủ Mỹ muốn thắt chặt mọi khoản chi tiêu.
Thế là vào tháng 8 năm 2023, người ta đã kéo RP FLIP đến một bãi phế liệu ở Mexico để chuẩn bị tháo dỡ. Giám đốc Phòng thí nghiệm Vật lý Biển (MPL) của Scripps, Eric Terrill đã đọc một “điếu văn” dành cho nó:
“FLIP đã đặt nền tảng cho suy nghĩ lớn về những gì có thể được thực hiện bằng công nghệ để cho phép những khám phá khoa học mới … Nó được xây dựng trong kỷ nguyên chấp nhận rủi ro; một tinh thần mà chúng tôi cố gắng tiếp thu cho đến ngày nay và khuyến khích ở thế hệ các nhà khoa học hàng hải tiếp theo”.
May mắn thay, trước giờ phút bị tháo dỡ, một công ty nghiên cứu hàng hải tư nhân ở Châu Âu có tên là DEEP đã quyết định liên hệ với MPL để mua lại RP FLIP. Con tàu được giải cứu sau đó đã được kéo đến một xưởng đóng tàu ở La Ciotat, Pháp để tân trang.
DEEP cho biết họ sẽ cải tiến RP FLIP với các thiết bị, cảm biến, khả năng tính toán và hệ thống truyền thông mới của thế kỷ 21. Quá trình sẽ kéo dài khoảng 18 tháng, dự định sẽ hoàn tất vào cuối năm nay 2025 hoặc năm sau 2026.
Vì vậy, có lẽ sớm thôi, bạn sẽ thấy RP FLIP tái xuất lại đại dương, để thực hiện các màn “bốc đầu” đầy ngoạn mục của nó – một huyền thoại độc nhất vô nhị trên biển cả.
