Từ xa xưa, con người luôn có xu hướng tìm kiếm lời giải thích cho những đặc điểm tự nhiên trên cơ thể mình, dù đôi khi những lời giải thích ấy không có cơ sở khoa học. Một trong những điều bí ẩn được quan tâm suốt hàng thế kỷ chính là xoáy tóc (những vòng tóc mọc theo hình tròn trên đỉnh đầu). Không chỉ ở châu Á mà trên khắp thế giới, nhiều nền văn hóa đã có những quan niệm khác nhau về ý nghĩa của xoáy tóc , từ việc dự đoán tính cách, vận mệnh cho đến mối liên hệ với trí tuệ hay sức khỏe.
Tại một số nước phương Đông, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam, dân gian lưu truyền những câu nói như: “Một xoáy hiền, hai xoáy dữ, ba xoáy chẳng sợ ai”. Những câu nói này hàm ý rằng số lượng xoáy tóc trên đầu trẻ em có thể quyết định tính cách và tương lai của chúng. Ở miền Nam Phúc Kiến, Trung Quốc, cũng có câu: “Một vòng xoáy là tốt, hai vòng xoáy là bướng”. Điều này cho thấy những quan niệm về xoáy tóc đã tồn tại rất lâu và có sự khác biệt giữa các vùng miền.
Không chỉ con người, nhiều loài động vật có lông khác như ngựa cũng có hiện tượng xoáy lông. Ở thế kỷ I trước Công nguyên, các bộ lạc Bedouin ở Ả Rập cổ đại đã quan sát thấy những vòng xoáy trên ngực, eo và đầu của ngựa, từ đó rút ra những phán đoán về sức khỏe và tính cách của chúng. Họ tin rằng những con ngựa có vòng xoáy ở ngực thường có tim và phổi lớn hơn, cho sức bền tốt hơn; trong khi những con có xoáy trên eo lại có xu hướng ăn quá nhiều.
Tại châu Âu, nghiên cứu về xoáy tóc cũng từng thu hút sự chú ý. Linda Tellington-Jones, một nhà nghiên cứu trong thế kỷ trước, đã đưa ra giả thuyết rằng xoáy tóc có thể liên quan đến đặc điểm tính cách. Tuy nhiên, do không có bằng chứng thống kê cụ thể, lý thuyết này dần bị bỏ qua.
Trong khi đó, một nghiên cứu năm 1973 được công bố trên Tạp chí Sinh học Phát triển Hoa Kỳ đã cho thấy một góc nhìn khác về xoáy tóc . Các bác sĩ nhi khoa cho rằng xoáy tóc có thể hình thành đồng thời với sự phát triển của não bộ. Họ đặt giả thuyết rằng sự mở rộng của não bộ sớm sẽ quyết định vị trí và hướng mọc của xoáy tóc , từ đó có thể có mối liên hệ giữa xoáy tóc và một số bất thường thần kinh. Tuy nhiên, đây mới chỉ là giả thuyết, chưa có nghiên cứu nào chứng minh được mối liên quan rõ ràng giữa xoáy tóc và trí tuệ hay bệnh lý não bộ.
Vậy xoáy tóc thực chất được hình thành như thế nào? Về mặt khoa học, xoáy tóc là một đặc điểm di truyền đa gen, nghĩa là nhiều gen cùng tác động để quyết định số lượng và hướng mọc của xoáy tóc . Nghiên cứu của tiến sĩ Wang Scarlett từ Viện Dinh dưỡng và Sức khỏe Thượng Hải, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc đã giúp làm sáng tỏ phần nào bí ẩn này. Được công bố trên Tạp chí Nghiên cứu Da liễu , nghiên cứu này xác định bốn biến thể gen liên quan đến hướng xoáy của tóc, gồm: 7p21.3, 5q33.2, 7q33 và 14q32.13. Những gen này có thể ảnh hưởng đến sự phân cực tế bào trong nang tóc, từ đó quyết định tóc sẽ xoáy theo chiều kim đồng hồ hay ngược chiều kim đồng hồ, cũng như số lượng xoáy tóc trên đầu.
Trước đây, một số giả thuyết cho rằng xoáy tóc có thể liên quan đến tư thế thai nhi trong bụng mẹ hoặc hình dạng hộp sọ. Theo đó, tùy vào cách thai nhi nằm trong tử cung, tóc có thể xoáy theo hướng nhất định khi chịu tác động của trọng lực. Tuy nhiên, những giả thuyết này vẫn chưa có bằng chứng đủ thuyết phục.
Theo thống kê, phần lớn dân số thế giới có xoáy tóc theo chiều kim đồng hồ. Các nghiên cứu trước đây đã ghi nhận tỷ lệ này là 51% ở Nhật Bản, 65% ở sinh viên Anh, 69% ở người Nigeria, 74% ở Đức và 81% ở Mỹ. Điều này cho thấy có sự khác biệt về xoáy tóc giữa các quần thể người, nhưng chưa có mối liên hệ nào giữa xoáy tóc với đặc điểm tính cách được chứng minh.
Vậy xoáy tóc có thực sự ảnh hưởng đến tính cách con người hay không? Tiến sĩ Wang cho rằng chưa có bằng chứng khoa học nào cho thấy xoáy tóc có tác động đến hành vi, nhận thức hay đặc điểm thần kinh của con người. Dù vậy, gen có ảnh hưởng nhất định đến tính cách, trong đó 40% yếu tố quyết định tính cách đến từ di truyền. Một số gen như DRD4 trên nhiễm sắc thể 11 có liên quan đến xu hướng chấp nhận rủi ro và bốc đồng. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc xoáy tóc có thể dự đoán tính cách con người.
Thay vào đó, có thể hiện tượng “Hiệu ứng gán nhãn” (Labeling Effect) là nguyên nhân khiến nhiều người tin vào mối liên hệ giữa xoáy tóc và tính cách. Nhà tâm lý học Michael Becker đã đề xuất lý thuyết này, cho rằng khi một người bị gán một nhãn cụ thể từ nhỏ (ví dụ như “hai xoáy là nghịch ngợm”), họ có thể dần hành động theo nhãn đó do chịu ảnh hưởng từ những lời nói của người xung quanh. Nếu một đứa trẻ liên tục được nghe rằng nó có hai xoáy nên tính khí thất thường, nó có thể dần hình thành thói quen hành xử theo hướng đó, vô tình biến đặc điểm này thành một phần tính cách của mình.
Nhìn chung, dù xoáy tóc là một hiện tượng thú vị và có nền tảng di truyền rõ ràng, nhưng chưa có bằng chứng nào cho thấy nó ảnh hưởng đến tính cách hay trí tuệ con người. Thay vì tin vào những lời truyền miệng chưa được kiểm chứng, điều quan trọng hơn là tập trung vào cách nuôi dạy trẻ và môi trường phát triển của chúng. Nếu một đứa trẻ có tính cách hiền hòa hay nghịch ngợm, điều đó chủ yếu đến từ giáo dục và môi trường sống, chứ không phải do số lượng hay hướng xoáy tóc trên đầu.
