Nếu có một chương đầu trong cuộc đời mà chúng ta hoàn toàn mù mờ, thì đó chính là những năm tháng đầu tiên làm người. Không ai nhớ được lần đầu biết bò, lần đầu ngã sõng soài vì cố đứng dậy, hay ánh mắt đầu tiên nhìn thấy ánh nắng ngoài cửa sổ. Dường như, toàn bộ ký ức sơ sinh đều bị xoá sạch khỏi hệ thống. Nhưng liệu có phải là “xoá sạch” thật không? Một nghiên cứu mới vừa hé lộ rằng, những ký ức đầu đời có thể vẫn tồn tại — chỉ là não bộ trưởng thành không thể gọi tên chúng nữa.
Theo đó, hiện tượng con người không thể nhớ lại bất kỳ điều gì trước khoảng 3–4 tuổi được gọi là infantile amnesia – chứng hay quên thời sơ sinh. Từ trước đến nay, các nhà khoa học cho rằng trẻ nhỏ không thể hình thành ký ức vì vùng hồi hải mã – trung tâm lưu giữ ký ức trong não – chưa phát triển đầy đủ. Nhưng phát hiện mới của nhóm nghiên cứu tại Đại học Yale đang làm lung lay giả thuyết đó.
Bằng cách quét não trẻ sơ sinh bằng máy MRI trong lúc các bé tỉnh táo và quan sát hình ảnh, nhóm nghiên cứu phát hiện: khi trẻ nhìn thấy hình ảnh quen thuộc (đã từng xem qua một lần), hồi hải mã hoạt động rõ rệt. Và đặc biệt, vùng não được kích hoạt trùng khớp với vùng xử lý trí nhớ hồi tưởng (episodic memory) ở người lớn — loại trí nhớ cho phép chúng ta nhớ lại một sự kiện cụ thể, có bối cảnh, thời gian.
Thí nghiệm này được thiết kế rất đơn giản: các bé chỉ cần nhìn vào hai tấm hình, một tấm mới và một tấm đã xem trước đó. Nếu bé chăm chú nhìn hình cũ hơn, tức là não bé đã nhận ra nó — và điều đó cũng được phản ánh qua hoạt động điện não.
Điều đáng ngạc nhiên là hiệu ứng này xảy ra ở tất cả 26 bé tham gia nghiên cứu, trong đó có nhiều bé chưa đầy 1 tuổi. Tức là, bộ não con người đã có thể ghi nhận ký ức cụ thể từ rất sớm, sớm hơn nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ.
Nhưng nếu trí nhớ đã được hình thành, tại sao chúng ta lại không thể nhớ lại bất kỳ điều gì từ thời còn trong nôi?
Câu hỏi đó vẫn chưa có lời giải chắc chắn. Có thể những ký ức ấy chỉ được lưu trữ tạm thời rồi biến mất. Cũng có thể, như nhóm nghiên cứu đang nghiêng về, những ký ức ấy vẫn tồn tại âm thầm — nhưng đã bị “khóa” và não bộ trưởng thành không còn chìa khóa để mở lại.
“Có khả năng đây không phải là vấn đề về việc trí nhớ có được hình thành hay không, mà là chúng ta không còn truy cập được chúng nữa,” giáo sư Nick Turk-Browne, người dẫn đầu nghiên cứu, chia sẻ. “Chúng tôi đang tiếp tục theo dõi sự tồn tại của những ký ức này theo thời gian, và bắt đầu xem xét một giả thuyết nghe như khoa học viễn tưởng: ký ức sơ sinh có thể còn tồn tại đâu đó trong não bộ người lớn.”
Dù chưa có câu trả lời cuối cùng, nghiên cứu này là một bước tiến quan trọng trong việc hiểu sâu hơn về cách bộ não con người ghi nhớ — và quên — ngay từ những năm đầu đời.
